Denis Papin, 1679 yılında “Digester” adını verdiği ilk düdüklü tencereyi icat etti. Bu icat, buharın gücü ve potansiyeli üzerine yapılan çığır açıcı deneylerin bir sonucuydu. Ancak bu buluşun etkisi sadece mutfakla sınırlı kalmadı. Bugünkü Instant Pot gibi cihazlara temel oluşturan bilimsel prensiplere dayanan Digester, aynı zamanda buhar makinesinin gelişiminde de önemli rol oynadı.
Denis Papin Kimdir?
Denis Papin, Blois yakınlarındaki Chitenay köyünde doğdu. Amcasının desteğiyle Papin, Angers Üniversitesi’nde tıp eğitimi aldı. Ancak bu eğitimden sıkılınca Paris’teki aile dostu Marie Charron’a mektup yazdı. Charron, Kral XIV. Louis’nin maliye bakanı Jean Baptiste Colbert ile evliydi. Colbert’in önderliğinde, Kraliyet Kütüphanesi’nde yapılan bilimsel toplantılar, Hollandalı bilim insanı Christiaan Huygens’in etkisiyle deneysel bir karakter kazanmıştı.
Papin, 1671’de Huygens’in yardımcısı oldu. Birlikte hava pompası ve çeşitli deneyler gerçekleştirdiler. Bunları Londra’daki Royal Society’e bildirdiler. En dikkat çekici olanı, barut patlamasıyla çalışan ve piston aracılığıyla ağırlık kaldıran bir makineydi. Bu fikir ilk başta çılgınca gelse de Huygens, birkaç gram barutla “yedi ya da sekiz çocuğu” kaldırabilen bir prototip geliştirdi.
O dönemde Paris’e gelen genç Alman diplomat Gottfried Leibniz, Huygens ile tanıştı. Papin ve Leibniz arkadaş oldu, birlikte deneyler yaptılar. Huygens ise Leibniz’e matematik dersi verdi. Papin ve Leibniz, yaşamları boyunca bilim ve matematik üzerine mektuplaşmayı sürdürdü.
Papin, 1674’te deneylerini belgeledi. Ancak Fransa’daki Protestan karşıtı ortamın kötüleştiğini fark edince ülkeden ayrıldı. Huygens’in yazdığı bir referans mektubuyla Londra’daki Royal Society sekreteri Henry Oldenburg’a başvurdu. Bu sayede Robert Boyle’un asistanı oldu. Magnetizma, solunum ve özellikle hava pompası üzerine pek çok deney yaptı. 1680’de bu çalışmaları yayımlandı ve Boyle’un desteğiyle 1681’de Royal Society üyeliğine seçildi.
Düdüklü Tencerenin İcadı
Bu dönemde Papin, ilk düdüklü tencere tasarımı üzerinde çalışmaya başladı. Huygens ile yaptığı vakum temelli deneylerden ilham alarak, sıkıştırılmış buharın gücünü ölçmeye ve kullanmaya yöneldi. 1678 yılına gelindiğinde, bu bilimin mutfakta da kullanılabileceğini fark etti.
1681’de yayımladığı ilk kitabı A New Digester or Engine for Softening Bones’un önsözünde, bu çalışmayı neden yayımladığını da açıkça anlattı. Amacı, Royal Society’den hiç kitap okumamış ya da bilime ilgisi olmayan insanlara ulaşmaktı. Aynı zamanda buluşunun bazı avantajlarını da sıraladı.
1679’a gelindiğinde Papin, çalışır durumdaki ilk modelini tamamladı. Bu cihaza “kemik sindirici” (bone digester) adını verdi. Çünkü yalnızca yiyecekleri pişirmekle kalmıyor, aynı zamanda kemikleri yumuşatarak gübre üretiminde kullanılabilecek hale getiriyordu.
Papin’in ilk cihazı, özel yapım bir ocakla çalışıyordu. Boyut olarak bugünkü düdüklü tencerelerden büyük olsa da, işleyiş biçimiyle günümüz cihazlarına oldukça benziyordu. En dikkat çeken özelliği, basınç tehlikeli seviyeye ulaştığında devreye giren güvenlik vanasıydı. Ucuna ağırlık bağlanmış bu vana, fazla buharı dışarı salarak olası patlamaları engelliyordu.
Papin, geliştirdiği cihazı 1679 yılında Royal Society üyelerine tanıttı. Isaac Newton, Robert Hooke ve Antonie van Leeuwenhoek gibi dönemin önde gelen bilim insanları bu yeni cihazdan etkilendi. 1681 yılında Papin, buharla pişirme üzerine yazdığı ilk kitabını yayımladı. Kitap, hem cihazın nasıl yapılacağını anlatan bir rehber, hem de çeşitli deney notları ve yemek tarifleri içeriyordu. Papin, kuzu, dana, tavşan, güvercin gibi etlerin yanı sıra meyve ve kemiklerden hazırladığı jelatinlerin sonuçlarını da ayrıntılı biçimde paylaştı.
1682’de Royal Society üyeleri için düzenlediği bir yemekte, aracını uygulamalı olarak tanıttı. Papin’in pişirdiği yemekler büyük beğeni topladı. Katılımcılar, en sert etlerin bile yumuşak ve lezzetli hâle geldiğini, et suyunun fazlasıyla yoğun ve berrak olduğunu belirtti. Papin’in cihazı, hem bilimsel hem de mutfak açısından gerçek bir yenilik olarak kabul gördü.
Düdüklü Tencere Sanayi Devrimine Giden Yolu Açmıştı
Royal Society’nin icadını büyük ilgiyle karşılamasının ardından, Papin cihazının mutfak dışı alanlarda da kullanılabileceğini fark etti. Erken dönem düdüklü tencereler zaman zaman patlamalara yol açtığı için Papin, güvenlik valfini geliştirmeye devam etti. 1680’lerin sonlarına doğru, bu valfi kusursuzlaştırarak sindirge cihazının son sürümünü oluşturdu.
Valfin çalışmasını gözlemlerken, buharın yukarıya doğru büyük bir itiş gücü oluşturduğunu fark etti. O an, elindeki cihazın aslında bir buhar kazanı olduğunu anladı. Valfi bir pistona bağladığında, buhar makinesinin temelleri ortaya çıkıyordu. Çalışmalarının sonuçlarını 1688 ve 1690 yıllarında Acta Eruditorum adlı bilimsel dergide yayımladı.
Papin’in geliştirdiği buharla çalışan motor, Sanayi Devrimi’ni başlatan daha sonraki makinelerle neredeyse birebir aynıydı. Ancak ne yazık ki Papin bu çalışmasını yarıda bıraktı. 1713 yılında hayatını kaybeden Papin’in ölümünden sadece bir yıl önce, İngiliz mucit Thomas Newcomen bugün hâlâ “ilk pratik buhar makinesi” olarak anılan cihazını tanıttı.
Ancak bu zamanlama bazı uzmanlara göre fazlasıyla manidar. Çünkü Newcomen ne akademik olarak eğitilmişti ne de teorik olarak güçlü bir altyapıya sahipti. Buna rağmen buhar makinesini geliştirdiğinde, yapılması gerekenleri hem eksiksiz biliyor hem de o dönemin ileri gelen bilim insanlarından daha başarılı bir uygulama ortaya koyuyordu.
Bu nedenle bazı tarihçilere göre Newcomen, Papin’in yayımladığı buhar motoru yazılarını ve The New Continuation of the Digester of Bones adlı kitabını kaynak olarak kullandı. Eğer bu doğruysa, buhar makinesinin gerçek mucidi Papin olurken, Newcomen yalnızca bu fikri hayata geçiren yetenekli bir teknisyen konumuna geriler.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Denis Papin Invents The Pressure Cooker; https://www.encyclopedia.com/
- Storni M. Denis Papin’s digester and its eighteenth-century European circulation. Br J Hist Sci. 2021 Dec;54(4):443-463. doi: 10.1017/S0007087421000698. PMID: 34629127.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
