Eski kitapların kokusu, birçok kitapseveri mutlu etmeye yeter. Üstelik bu tozlu sayfaların güzel kokmasının bilimsel bir nedeni var.
Eski kitaplar ise tatlımsı, miskimsi bir koku yayar; bu koku kitapseverlerin burnuna dolup uzun süre kalır. Ve ilginçtir ki, birçok kişiye bu koku çikolatayı hatırlatır.
Kitap Kokusu Neden Oluşuyor?
Eski kitapların kokusu, zamanla kâğıtta gerçekleşen kimyasal değişimlerden doğar. Kitapları oluşturan temel malzeme kâğıttır; kâğıt da büyük oranda bitki liflerinden meydana gelir. Yüzyıllar içinde kullanılan malzemeler değiştikçe, kitapların kokusu da farklılık göstermiştir.
1845’ten önce matbaacılar, pamuk ve keten bezinden üretilmiş kâğıdı tercih ederdi. Bu bitkiler selüloz bakımından oldukça zengindir. Selüloz, bitkilere sertlik kazandıran bir polimerdir ve kâğıtta uzun süre bozulmadan kalır. Ancak selüloza benzer bir bileşik olan lignin, bu kadar dayanıklı değildir.
1840’larda geliştirilen odun hamurundan kâğıt üretme yöntemi, kâğıdı çok daha ucuz ve yaygın hâle getirdi. Fakat odun hamuru büyük miktarda lignin içerir. Ağaçlarda lignin, selüloz liflerini bir arada tutar ve yapıya dayanıklılık kazandırır.
İlk başta bu durum avantajlı görünse de, zamanla tam tersi bir etki yarattığı anlaşılacaktı. Bitki hayattayken lignin oldukça güçlüdür; ancak bitki öldükten sonra kolayca oksitlenir. Bu süreçte ortaya çıkan asitler, selülozu parçalayarak sayfaların sararmasına ve kırılganlaşmasına neden olur.
Bu bozulma sırasında çeşitli uçucu organik bileşikler (VOC’ler) ortaya çıkar. Yaşlanan kitapların kendine özgü kokusu işte bu bileşiklerden kaynaklanır. 1970’lerden itibaren yayıncılar asitsiz kâğıda yönelerek lignini büyük ölçüde ortadan kaldırdı. Böylece modern kitaplar daha yavaş bozulmaya başladı. Ancak lignin bulunmasa bile, zamanla selüloz da çözünmeye başlar ve bu süreç yine kokusunu geride bırakır.
Araştırmacılar kitaplardan yayılan uçucu organik bileşikleri (VOC) inceleyerek, kitabın hangi malzemeden yapıldığını, yaşını ve içinde korumacıların durdurmak ya da tersine çevirmek isteyebileceği bozulma süreçlerinin olup olmadığını belirler.
Kitap Kokusu İle ilgili Yapılan Bir Araştırma
DEiğimiz gibi, kokladığımız şeylerin çoğu, zamanla bozulan kitapların yaydığı uçucu organik bileşiklerden (VOC) kaynaklanır. Bir çalışmada araştırmacılar, 1928 tarihli bir romandan bu bileşikleri çıkardı. Daha sonra gönüllülerden, bu kitaptan elde edilen özütü koklamaları istendi. Deneyin sonunda katılımcılar, tarihi kitabın kokusunu nasıl tarif ettiklerine dair bir anket doldurdu.
Katılımcılar kokunun kaynağını bilmeden deneyi tamamladı. 79 kişiden üçte birinden fazlası, eski kitaptan elde edilen özütün onlara çikolatayı hatırlattığını söyledi. En çok verilen ikinci yanıt ise kahveydi.
Araştırmaya göre, çikolata ve kahveye kendine özgü kokusunu veren bazı kimyasal bileşikler var. Bunlar, kavurma veya fermantasyon sırasında ortaya çıkan lignin ve selüloz parçalarıdır. Aynı bileşikler, kâğıt zamanla bozunurken de ortaya çıkar. Bu yüzden eski kitapların kokusu, birçok insana çikolata ya da kahveyi hatırlatır.
Sonuç Olarak
Eski kitap kokusu, yalnızca kâğıdın ve mürekkebin zamanla geçirdiği kimyasal değişim değildir. O koku, raflarda biriken sessizlikle, sayfaların arasında saklı anılarla ve nesiller boyunca taşınan duygularla birleşir. Bu yüzden kitap kokusu, yalnızca bir koku değil; geçmişle kurduğumuz en güçlü bağlardan, kültürel hafızamızın görünmez ama kalıcı bir parçasıdır.
Hayatınızdan kitapların ve kitap kokusunun eksik olmaması dileğimizle. Ayrıca yazımızın devamında başka bir sevdiğimiz koku hakkında bilgi almak için bu yazıya göz atınız: Yağmurdan Sonraki Toprağın Kokusu Petrikor ve Gizemli Geosmin
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Old books actually smell like chocolate and coffee.Yayınlanma tarihi: 17 Nisan 2018; Bağlantı: Old books actually smell like chocolate and coffee
- Bembibre, Cecilia & Strlič, Matija. (2017). Smell of heritage: A framework for the identification, analysis and archival of historic odours. Heritage Science. 5. 10.1186/s40494-016-0114-1.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
