Çıplak kör fare, muhtemelen yeryüzündeki en sıra dışı canlılardan biridir. İlk bakışta, sadece bacakları ve dişleri olan buruşuk, pembe bir sosis gibi görünür. Ancak bu garip görüntünün altında, oldukça dikkat çekici ve etkileyici bir biyoloji yatar. Öyle ki, bu canlıyı incelemek için özel bir araştırma grupları bile mevcuttur.
Çıplak kör fareler büyük ölçüde kansere karşı bağışıklık gösterir, bazı ağrı türlerini hiç hissetmez ve neredeyse yaşlanmıyor gibi görünürler. Belki de bir gün, hayatınızı onlara borçlu olabilirsiniz.
Çıplak Kör Fareleri Tanıyalım
Adından da anlaşılacağı gibi, çıplak kör fareler memeliler arasında alışılmışın dışına çıkarak neredeyse tamamen tüysüzdür. Doğu Afrika’da, yer altında karmaşık tünel ağlarında yaşarlar. Bu yaşam alanları sıcaklık açısından oldukça sabittir. Bu nedenle, yön bulmalarına yardımcı olan birkaç vücut tüyü ve bıyık dışında tüye ihtiyaç duymazlar.
Vücut ısılarını düzenlemeye yönelik bir evrimsel baskı olmadığından, çıplak kör fareler bu özelliğe sahip olmayan tek bilinen soğukkanlı memelidir.
Çıplak kör farelerin üreme biçimi ve sosyal düzeni, memelilerden çok bazı böcek türlerine benzer. Arı ve karınca türlerinde görülen yapıya benzer şekilde, topluluk halinde yaşama özelliği gösterir. Yaklaşık 100 bireyden oluşan kolonilerde yalnızca bir dişi üreme hakkına sahiptir; bu dişi kraliçedir.
Ancak arı ve karıncalar kolonilerini kimyasal sinyaller yani feromonlar aracılığıyla yönetir. Ancak çıplak kör fare kraliçesi fiziksel saldırganlık kullanır. Grup üyelerini tünel kazmaya, yiyecek aramaya ve yuva girişlerini savunmaya bu şekilde yönlendirir. Bu baskıcı yapı, koloninin düzenini sağlamada etkili olur ve görevlerin paylaşımını belirler.
Kazma ve savunma için en önemli araçları dişleridir. Kesici dişleri dudaklarının dışında yer alır; bu sayede sert toprağı ısırdıklarında ağızlarına toprak dolmaz. Ayrıca çıplak kör fareler, alt kesici dişlerini nesneleri kavramak ve yönlendirmek için hareket ettirir.
Tüm bunlar elbette ilgi çekicidir. Ancak çıplak kör farelerin kansere karşı gösterdiği direnç, araştırmacıların özellikle odaklandığı bir konudur. Araştırmacılar, çıplak kör farelerde neden kansere neredeyse hiç rastlanmadığını anlamaya çalışarak, bu mekanizmaların insanlarda kanseri önlemek veya tedavi etmek için nasıl kullanılabileceğini araştırıyor
Kansere Karşı Dirençli Olmalarının Nedeni Nedir?
Şu ana kadar, çıplak kör farelerin kansere karşı direncini tam olarak neyin sağladığı kesin olarak bilinmiyor. Bazı bulgular, hücrelere yapısal ve besinsel destek sağlayan maddeler ağında yer alan belirli bir bileşenin farklılık göstermesinin, hücrelerin kontrolsüz şekilde çoğalmasını engellediğini öne sürüyor. Ancak, bu konuda farklı sonuçlar elde eden araştırmalar da mevcut.
Çıplak kör fareler sadece kansere karşı bağışıklıklı olmakla kalmıyor. Aynı zamanda normalde oldukça acı verici olan bazı kimyasal uyarıcılara da tepki vermiyorlar. Örneğin, acı biberin yakıcı tadını veren kapsaisin ve limon suyu ya da sirkeye keskinlik kazandıran asit gibi maddeler onlarda acı hissi oluşturmuyor.
Asitlere karşı bu duyarsızlığın nedeni için ise bir açıklama mevcut. Hayvanın ağrı algılayan sinirlerindeki belirli bir moleküldeki küçük bir fark, asidi ağrı uyandıran bir madde yerine bir anestezik gibi etkili hale getiriyor. Yani, asit bu sinirleri uyarıp acı vermek yerine, onları uyuşturuyor.
Ancak, bu “süper güç” sadece belirli kimyasal uyarıcılara karşı etkili. Sıcaklık ve fiziksel basınç gibi etkenler, çıplak kör farelere bizim üzerimizde olduğu kadar zarar veriyor.
Bilim insanları şu anda çıplak kör fareleri inceleyerek, insanlardaki ağrı sistemini de asit kaynaklı ağrılara karşı benzer şekilde dirençli hale getirmenin mümkün olup olmadığını araştırıyor. Bu tür bir gelişme, kanser ve artrit hastaları için son derece faydalı olacaktır.
Çıplak Kör Fareler Normalden Çok Daha Uzun Ömürlüdür
Çıplak kör fareler, düşük oksijen koşullarına karşı da son derece dayanıklıdır. Sinir hücreleri, oksijen tamamen yok olduğunda bile neredeyse bir saat boyunca işlevlerini sürdürebilir. Bunu sağlayan mekanizma, enerji üretimi için oksijen yerine fruktoz kullanmalarıdır. Bu olağanüstü yeteneği inceleyen laboratuvarlar, inme hastalarında beyin hasarını önlemek için yeni tedavi yöntemleri geliştirmeyi hedefliyor.
Çıplak kör fareler ayrıca uzun yaşamlarıyla da tanınır. Genel olarak, memelilerde vücut büyüklüğü ile yaşam süresi arasında doğrudan bir ilişki bulunur. Standart laboratuvar fareleri yaklaşık 35 gram ağırlığındadır ve genellikle en fazla iki ila üç yıl yaşarlar. Çıplak kör fareler ise yaklaşık iki kat daha ağır olmalarına rağmen, beklenen dört ila altı yıl yerine, esaret altında 30 yılı aşkın süre yaşayabilirler. Bu yaşam süresi, kutup ayıları ve zürafaların ömründen bile uzundur.
İnsanlar yaşlanmayla birlikte osteoartrit gibi pek çok sağlık sorunuyla karşılaşırken, çıplak kör fareler yaşlanmalarına rağmen bu tür problemlere rastlamaz. Çıplak kör farelerin yaşlanma süreçlerine yönelik araştırmalar henüz çok yeni olsa da, bu çalışmaların insanlarda yaşlanmaya bağlı hastalıkların tedavisi için önemli sonuçlar doğurabileceği düşünülüyor.
Sonuç Olarak
Çıplak kör fareler görüntüleriyle komik görünür. Ancak sahip oldukları olağanüstü biyoloji kesinlikle hafife alınacak bir konu değildir. Onların gizli yeteneklerini incelemek her zaman insan hastalıkları için doğrudan önleyici, tedavi edici ya da iyileştirici çözümler sağlamayabilir. Sonucunda türler arasında temel biyolojik farklılıklar vardır.
Yine de elde edilen her yeni bilgi, büyük bir atılımın kapısını aralama potansiyeline sahiptir. Hayvan araştırmaları, yakın tarihte de defalarca gösterdiği gibi, tıbbın ilerlemesinde önemli rol oynamıştır. Çıplak kör farelerin hücrelerinde saklı sırları dikkatli ve sorumlu bir şekilde çözerek, bir gün insan yaşamını kökten iyileştirecek gelişmelere ulaşmamız mümkün olabilir.
Araştırmalar konu olan bir başka ilginç hayvan için de bu yazımıza göz atabilirsiniz: Ölümsüz Denizanası İnsanlık İçin Ne İfade Ediyor?
Kaynaklar ve ileri okumalar
- What naked mole-rats can teach us about treating cancer. Yayınlanma tarihi: 21 Aralık 2022; Bağlantı: https://www.bbc.com/
- João Pedro de Magalhães, Joana Costa, George M. Church, An Analysis of the Relationship Between Metabolism, Developmental Schedules, and Longevity Using Phylogenetic Independent Contrasts, The Journals of Gerontology: Series A, Volume 62, Issue 2, February 2007, Pages 149–160, https://doi.org/10.1093/gerona/62.2.149
- Faulkes, C.G., Eykyn, T.R., Miljkovic, J.L. et al. Naked mole-rats have distinctive cardiometabolic and genetic adaptations to their underground low-oxygen lifestyles. Nat Commun 15, 2204 (2024). https://doi.org/10.1038/s41467-024-46470-x
- ‘Park TJ, Lu Y, Jüttner R, Smith ES, Hu J, Brand A, Wetzel C, Milenkovic N, Erdmann B, Heppenstall PA, Laurito CE, Wilson SP, Lewin GR. Selective inflammatory pain insensitivity in the African naked mole-rat (Heterocephalus glaber). PLoS Biol. 2008 Jan;6(1):e13. doi: 10.1371/journal.pbio.0060013. PMID: 18232734; PMCID: PMC2214810.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım
Matematiksel
