Sol elinizin kendine ait bir iradesi olduğunu hayal edin. Örneğin arkadaşlarınızla kahve içip sohbet ederken sol eliniz siz istemeden gömleğinizin düğmelerini açmaya başlasın. Böyle garip bir durumla karşılaşsanız, muhtemelen niyetiniz olmadan bunu yapan elinize bakar ve aşırı utanırsınız. Sonrada işler iyice garipleşmeden sol elinizi dizginlemek için sağ elinizi kullanırsınız.
Şimdi başka bir senaryo düşünelim. İş dönüşü evde yatağa uzanmış dinlenirken bir anda sol eliniz uzanıp boynunuzu sıkmaya başlasın. Devamında sağ eliniz de sizi, kontrol edemediğiniz sol elinizden korumaya çalışsın. Tüm bu yazdıklarımızın kulağa tuhaf geldiğinin farkındayız. Ancak aktardığımız bu durumlar aslında gerçek bir tıbbi sorun. Adı da yabancı el sendromu İngilizce olarak ifade edersek “alien hand syndrome”. Elbette bu olayların arka planında da yabancı ya da uzaylı yok. Aslında, bu asi uzuv aslında çoğunlukla beyindeki hasarlı ağlar tarafından kontrol ediliyor.
filmlere konu olmuş. Bir Stanley Kubrick klasiği olan Dr. Strangelove’da Peter Sellers’ın canlandırdığı karakter de yabancı el sendromunun ünlü bir kurgusal örneğiydi
Yabancı El Sendromu Nedir?
Yabancı el sendromu, kişinin eyleminden tamamen habersiz olduğu, bir elin istem dışı çalıştığı nadir rastlanan bir nörolojik bozukluktur. Sendrom ilk olarak 1909 yılında tanımlanmıştır. O günden bugüne dünya çapında 50 civarında yabancı el sendromu vakası bildirilmiştir. Normal elin yaptığı bir hareketi yabancı el sendromlu elin ( genellikle sol) kontrolsüz olarak yapması sendromun tipik olan bir belirtisidir. Gözlenen başka bir belirti ise yabancı el sendromlu elin normal ele müdahale etmesi durumudur.
Sendromun en temel sebebi, elleri kontrol eden Birincil Motor Korteks denen beyin bölgesinin, Premotor Korteks’ten izole olmasıdır. Bu durumun devamında beynin iki yarımküresinin aktif iletişimi kesilir. Bunun sonucunda beynin iki yarımküresinden biri kişinin kendi kontrolünde, diğeri ise “bilinçsiz” olarak çalışmaya başlar.
İnsan beyni, her biri konuşma, hareket, duygu ve yaklaşık bir milyar diğer alt işlevi oluşturmak, kontrol etmek ve düzenlemek için birlikte çalışan dört farklı lobdan oluşan iki yarıküreye bölünmüştür. Beynimizin sol yarımküresi, vücudumuzun sağ tarafını kontrol eder. Benzer bir biçimde, beynimizin sağ yarımküresi ise, vücudumuzun sol tarafını kontrol eder. Yani beynin lopları ile vücudumuzun kontrol edildiği yarılar birbirine zıt biçimde konumlanmıştır.
Normalde bu iki yarımküre arasında Corpus callosum adı verilen bir köprü vardır ve bu köprü iki yarımkürenin sürekli ve aktif olarak birbiriyle iletişimini sağlar. İşte bu köprü bozulduğu ( veya işlevsiz hale getirildiği) zaman, beyin kürelerinden biri bize “gerçek bilinç algımızı” katarken, diğeri bilincimiz ve kontrolümüz dışında çalışmasını sürdürür. Bu da, Yabancı El Sendromu dediğimiz durumun doğmasına neden olur. Sendrom, genellikle beyin ameliyatları, inme, enfeksiyon, tümör, anevrizma, migren ve Alzheimer Hastalığı ya da Creutzfeld – Jacob hastalığı gibi dejeneratif beyin hastalıklarının sonucunda ortaya çıkabilir.
Yabancı El Sendromu Sorunu Yaşayan Karen Byrne’nin Hikayesi
Sendrom ile ilgili tipik bir vaka Karen Byrne’dur. Yirmili yaşlarının ortalarında epilepsi hastalığından kurtulmak umuduyla ameliyat olan Karen Byrne, ameliyattan harika bir biçimde hissederek uyanmıştı. Beynin her iki lobu arasındaki bilgi iletişimini sağlayan Korpus kallosumu kesilmesi onu epilepsiden kurtarmıştı. Ancak bir süre sonra doktorları Karen’in davranışlarında tuhaflıklar fark etti.
Karen geçirdiği ameliyattan sonra sol elinin kontrolünü kaybetmişti. Korpus kallosumu kesildiği için sağ beyin yarıküresi ile sol beyin yarıküresi arasında artık bir iletişim yoktu. Bu sendromun kesin bir tedavisi olmadığı için, Karen yeni durumuyla yaşamayı öğrenmek zorunda kalacaktı.
Yabancı el sendromunu uzun zamandır biliyoruz. Ancak mekanizması henüz tam olarak anlaşılamadı. Ayrıca bu sendromdan etkilenen her zaman eller olmuyor. Bazı kişilerde bacakların da eller gibi etkilendiği biliniyor. Bu durumda bacak yürürken aniden yön değiştirmek isteyebiliyor. Bu da kişinin ilginç bir biçimde sürekli daireler çizerek hareket etmesine neden oluyor. Görüntüleme çalışmaları bu konudaki bilginin artmasını sağlasa da, sendromun kesin nedenlerini tanımlamak için elimizde yeterince vaka yok. Ancak tedaviler geliştirmek için araştırmalar devam ediyor.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- How Alien Hand Syndrome Works; Bağlantı: https://science.howstuffworks.com
- How Alien Hand Syndrome Can Turn Your Own Body Against Itself; yayınlanma tarihi: 18 Aralık 2017; Bağlantı: https://allthatsinteresting.com/
- What Is Alien Hand Syndrome?; Bağlantı: https://www.healthline.com/
Dip Not
Matematiksel, tamamen gönüllü bir ekip tarafından 2015 yılından beri yürütülen, Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmayı hedefleyen, öğretmenler tarafından kurulmuş bir bilim platformudur. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
