Binlerce yıl boyunca Nilometre, yıllık sel mevsimi boyunca bir nevi cetvel gibi kullanılarak, Nil Nehri’nin su seviyesini ölçtü.
Nil, güneydeki Etiyopya yaylalarından akarak Mısır’a ulaşır ve her yaz olağanüstü bir düzenlilikle çevresini taşır. Bu taşkınlarla birlikte, araziye kalın ve verimli bir çamur yayılır. Bu topraklar neredeyse hiç sulamaya gerek kalmadan kış güneşi altında mahsul yetiştirmek için kullanılır. Baharda hasat yapılır, yaz sıcağında toprak kuruyup çatladığında, fazla su ve mineraller süzülüp gider ve döngü yeniden başlar.
Nil’in önemi, Antik Mısır kültüründe derinlemesine hissediliyordu. Nehrin taşkınları takvimdeki üç mevsimi belirliyordu: Akhet (taşkın), Peret (büyüme) ve Shemu (kuraklık). Bu sular, Hapi adlı bir tanrı şeklinde kutsallaştırılmıştı. Hapi, dolgun karın ve iri göğüsleriyle tasvir edilirdi; bu bolluğun simgesiydi.
Her yıl Hapi’nin gelişiyle gelen zenginlik, binlerce yıl sürecek bir uygarlığın temelini attı. Ancak bu bolluğu yönetmek zekâ gerektiriyordu. Tüm bu süreçte de en güvenilir ölçüm aleti Nilometre idi..
Nilometrenin önemi, Mısır’ın fethedilmesinden sonra bile kullanılmaya devam edilmesinden anlaşılmaktadır. Aslına bakılırsa Nilometre, ancak 20. yüzyılda Asvan Barajı’nın tamamlanmasıyla gereksiz hale gelmiştir.
Nilometre Nasıl Çalışıyordu?
Nilometre ustaları, büyük kireçtaşı bloklarını kullanarak yaklaşık 2,4 metre çapında dairesel kuyular inşa etti. Yapının içine taş merdivenler yerleştirdiler; gözlemciler bu merdivenlerden inerek su seviyesini doğrudan takip etti. Nilometreler ya Nil Nehri’ne bir kanal aracılığıyla bağlandı ya da yer altı su seviyesini ölçerek taşkın gücünü dolaylı biçimde gösterdi.
Nilometreler basit bir prensiple çalıştı fakat sonuçları hayati önem taşıdı. Mısırlılar bu yapıları adeta devasa cetveller olarak kullandı. Yüzeylerine “kubit” adı verilen ölçü birimini işlediler. ( Kubit, dirsekten parmak ucuna kadar olan mesafeye denk gelir ve yaklaşık 52 santimetre uzunluğundadır.)
Bazı nilometrelerde görevliler spiral merdivenlerden inerek suya erişirdi. Diğerlerinde ise sütunlardaki çizgiler nehir seviyesini gösterirdi. Rahipler ve yöneticiler bu çizgilere bakarak taşkının boyutunu belirler ve su seviyesi yükseldiğinde yöneticiler vergileri artırırdı.
Nilometre, antik Mısır’da büyük önem taşıyan bir ölçüm aracıydı. Mısırlılar bu nedenle birçok nilometre inşa etti. Günümüzde ise bu yapıların yalnızca çok azı ayakta duruyor. Çoğu zamanla bakımsız kaldı; kimse onlarla ilgilenmeyince harabeye dönüştü.
Roda Adası Nilometresi
Bu durumun bir örneğini, Kahire’nin güneyinde, Nil Nehri kıyısında bulunan Helvan’daki nilometre oluşturur. Yapı, Memfis kalıntılarının karşısında yer alır. Kayıtlara göre Mısırlılar, Müslüman fethinden yaklaşık elli yıl sonra, 699 yılında Helvan’daki nilometreyi ya onardı ya da yeniden inşa etti.
Fakat 714 yılına gelindiğinde yapı öylesine harap bir hâle geldi ki, Emevi halifesi I. Velid, Mısır valisine yeni bir nilometre yapmasını emretti. Yeni nilometreyi, dönemin başkenti Fustat’ın yakınındaki Roda Adası’na inşa ettiler.
Roda Nilometresi bugün adanın güney ucunda yer alır. İlk versiyonu 8. yüzyılda ortaya çıktı. Fakat yaklaşık 850’deki büyük bir taşkında yıkıldı. Kısa süre içinde yeni bir nilometre yapılacaktır. Günümüze ulaşan yapı işte bu ikinci inşadır.
Sonuç olarak
Nilometreler artık orijinal işlevlerini yerine getirmese de tamamen terk edilmedi. Günümüzde kültürel mirasın bir parçası ve turistik cazibe merkezleri olarak yeni bir değer kazandılar. Örneğin Roda Nilometresi, Mısır hükümetinin girişimiyle UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne aday gösterildi ve şu anda Geçici Listede bulunuyor.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Nilometers: Ancient Egypt’s Ingenious Invention Used Until Modern Times. Yayınlanma tarihi: 21 Mart 2020. Kaynak site: Ancient Origins. Bağlantı: Nilometers: Ancient Egypt’s Ingenious Invention Used Until Modern Times
- Rizkallah, Nayer. (2023). The History of the Nilometer in the Elephantine Island
- Osama, Sherouk & El-Kady, Marwa & Magdy, Heba. (2016). TYPES OF NILOMETERS IN EGYPTIAN TEMPLES DURING THE GRAECO- ROMAN PERIOD . 13. 25-41.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
