Kutup Yıldızı, Kuzey Yıldızı, Demirkazık veya Polaris, gökyüzü meraklılarının en çok bildiği yıldızlardan biridir. Bu yıldız bize en yakın yıldız değildir. Ayrıca gece gökyüzündeki en parlak yıldız da değildir. Kutup Yıldızı Güneş’ten 2500 kat daha parlaktır. Ayrıca güneşten yaklaşık 40 kat daha büyük bir çapa sahiptir. Belirgin varlığı da, bazı insanların yanlışlıkla onu gökyüzündeki en parlak yıldız olarak düşünmesine neden olmuştur. ( Ek okumalar: Gökyüzündeki En Parlak Yıldız Hangisidir? Cevap Kutup Yıldızı Değil!)
Bu yıldızın Kutup Yıldızı olarak isimlendirilmesinin nedeni de, gökyüzündeki konumunun neredeyse Kuzey Kutbu’nun tam üzerinde olmasıdır. Gökyüzünde Kutup yıldızını bulmak çok kolaydır. Bu yıldız Dünya’dan yaklaşık 430 ışık yılı uzaklıkta olan ve Küçük Ayı takımyıldızının bir parçası. Bu takımyıldız da Büyük Ayı gibi bir kepçeye ya da cezveye benzetilir. Ancak kepçeyi oluşturan bazı yıldızlar sönük olduğundan bu takımyıldızı seçmek bazen zor olabilir.
Kuzeye doğru daha fazla yol alırsanız Kutup Yıldızı gece göğün daha yüksek kısımlarına tırmanır. Nihayet Kuzey Kutbu’na vardığınızda tepenizde durur. Bu yıldız, Dünya’nın merkezinden ve Kuzey Kutbu’ndan geçen hayali doğrunun neredeyse üzerinde yer alır. Bu nedenle de Kuzey Yarımkürenin neresinde olursanız olun gece vakti Polaris’in yerini tespit ederek hangi yönün kuzey olduğunu anlayabilirsiniz.
Gece gökyüzünde ona baktığınız zaman bilmelisiniz ki aslında gördüğümüz ortak bir kütle merkezinin etrafında dönen üç yıldızdır. Bu üçlünün başlıca yıldızı olan Kutup Yıldızı A, Güneş’ten 6 kat daha fazla bir kütleye sahip dev bir yıldızdır. Ona eşlik eden diğer iki yıldız ise cüce yıldızlardır.
Kutup Yıldızı Neden Sabittir?
Bir gün boyunca tüm gökyüzü doğudan batıya doğru hareket ediyormuş gibi gözükür. Aslında gökcisimlerinden biri Dünya’nın ekseni etrafındaki dönüşünden kaynaklanan bu hareketi yapmaz. En azından çıplak gözle bunu fark edemeyiz. İşte bu gökcismi Dünya’nın dönme ekseni doğrultusunda yer alan Kutup Yıldızı’dır. Gerçekten de yıl boyunca gökyüzünde sabit bir noktada kalır, hareket etmez ve doğup batmaz. Sürekli olarak kuzey ufkunun üstünde yer alır.
Türk mitolojisinde bu yıldız gökyüzünü bir arada tutan bir çivi olarak düşünülmüştür. Demirkazık adı da buradan gelmektedir. Gezegenimiz kendi ekseni çevresinde dönerken gökyüzündeki her şey onun çevresinde dönüyor gibi görünür.
Bir fotoğraf makinesini ona çevirip gece boyunca fotoğraf çekerseniz yıldızların onun çevresinde dairesel çizgiler çizdiğini görürsünüz. Örnek olarak yazının kapak görseline göz atabilirsiniz.
Kutup Yıldızı Hangi Yönü Gösterir?
Polaris, ilk olarak MÖ 85 ile 165 yılları arasında yaşayan gökbilimci Claudius Ptolemy tarafından çizilmiştir. Yıldızın göksel Kuzey Kutbu’na yakın konumu, sonunda gezginler için de yararlı hale gelmiştir. Kuzey yarımkürede nerede olursanız olun Kutup Yıldızı’na bakıyorsanız yönünüzü kuzeye dönmüşsünüz demektir.
Bu açıdan bir pusuladan daha kusursuzdur ancak yine de tam kuzeyde değildir. Kuzey’deki dönüş ekseni ile Kuzey Yıldızı arasında 0,7 derecelik bir uzaklık, Ay’ın genişliğinin yaklaşık iki katı bir mesafe vardır.
Polaris sadece içinde bulunduğumuz çağın Kutup Yıldızı’dır, çünkü gök küresindeki konumu zamanla değişir. Polaris’in gök küresindeki konumunun değişmesinin ana nedeni Dünya’nın presesyon hareketidir. Dünya senede bir Güneş’in etrafında ve günde bir kendi ekseninin etrafında dönerken aynı zamanda presesyon da yapar. Diğer bir deyişle bir topaç gibi yalpalar.
Dünya’nın ekseni Ay ve Güneş’in çekim gücünden dışarı doğru yalpaladıkça Kutup yıldızı artık kuzeyi göstermeyecektir. Aslında yıldızın konumu geçmişte farklıydı ve gelecekte de değişecek. Aslına bakarsanız, farklı yıldızlar farklı zamanlarda Kuzey Yıldızı olmuştur. Örneğin, Draco takımyıldızındaki Thuban yıldızı, eski Mısır’ın Piramit inşaatçıları döneminde, MÖ 2600 civarında Kuzey Yıldızıydı.
Polaris günümüzde Kuzey Kutbu doğrultusuna yaklaşmaya devam ediyor. Tahminlere göre 24 Mart 2100’de en yakın noktaya ulaştıktan sonra uzaklaşmaya başlayacak. MS 14.000 civarında ise kutup yıldızı unvanının yeni sahibi gökyüzündeki en parlak yıldızlardan biri olan Vega olacak.
Ancak şimdilik, hafta sonu doğada yürüyüş yapacaksanız Kutup Yıldızı’nın kılavuzluğuna güvenebilirsiniz. Ek okumalar için: Pusula Tam Kuzey Yönünü Göstermez! Kutuplarda İse İşler İyice Karışır
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Why Is the North Star So Stellarly Important?; Yayınlanma tarihi: 5 Şubat 2021; Bağlantı https://science.howstuffworks.com/
- What exactly is the North Star?; Yayınlanma tarihi: 3 Ocak 2006; Bağlantı: https://www.scientificamerican.com
- Polaris: How to find the North Star. yayınlanma tarihi: 24 Ocak 2022; Bağlantı: https://www.space.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
