Kutup Yıldızı, Kuzey Yıldızı, Demirkazık veya Polaris, gökyüzü meraklılarının en çok bildiği yıldızlardan biridir. Bu yıldız gökyüzünün tamamı onun etrafında dönerken yerinde sabit kalması ile ünlüdür. Kutup Yıldızı, yanlış bir şekilde, gökyüzünün en parlak yıldızı olarak bilinir. Ancak bu unvan elbette öncelikle Güneş’e ait. Gece gökyüzünün en parlak yıldızı ise Sirius. Kutup Yıldızı ise gökyüzündeki en parlak 49. yıldız. Bu yıldız Dünya’dan yaklaşık 430 ışık yılı uzaklıkta olan ve Küçük Ayı takımyıldızının bir parçası. Bu yıldızın Kutup Yıldızı olarak isimlendirilmesinin nedeni de, gökyüzündeki konumunun neredeyse Kuzey Kutbu’nun tam üzerinde olması. Ancak bilmenizi önerdiklerimiz bundan biraz daha fazlası.
Kuzeye doğru daha fazla yol alırsanız Kutup Yıldızı gece göğün daha yüksek kısımlarına tırmanır. Nihayet Kuzey Kutbu’na vardığınızda tepenizde durur. Gece gökyüzünde ona baktığınız zaman bilmelisiniz ki aslında gördüğümüz ortak bir kütle merkezinin etrafında dönen üç yıldızdır. Bu üçlünün başlıca yıldızı olan Kutup Yıldızı A, Güneş’ten 6 kat daha fazla bir kütleye sahip dev bir yıldızdır. Ona eşlik eden diğer iki yıldız ise cüce yıldızlardır. Kutup Yıldızı Güneş’ten 2500 kat daha parlaktır. Ayrıca güneşten yaklaşık 40 kat daha büyük bir çapa sahiptir. Belirgin varlığı da, bazı insanların yanlışlıkla onu gökyüzündeki en parlak yıldız olarak düşünmesine neden olmuştur.
Kutup Yıldızı Neden Sabittir?
Bir gün boyunca tüm gökyüzü doğudan batıya doğru hareket ediyormuş gibi gözükür. Aslında gökcisimlerinden biri Dünya’nın ekseni etrafındaki dönüşünden kaynaklanan bu hareketi yapmaz. En azından çıplak gözle bunu fark edemeyiz. İşte bu gökcismi Dünya’nın dönme ekseni doğrultusunda yer alan Kutup Yıldızı’dır. gerçekten de Kutup Yıldızı, yıl boyunca gökyüzünde sabit bir noktada kalır, hareket etmez ve doğup batmaz. Sürekli olarak kuzey ufkunun üstünde yer alır. Türk mitolojisinde bu yıldız gökyüzünü bir arada tutan bir çivi olarak düşünülmüştür. Demirkazık adı da buradan gelmektedir. Gezegenimiz kendi ekseni çevresinde dönerken gökyüzündeki her şey onun çevresinde dönüyor gibi görünür. Bir fotoğraf makinesini ona çevirip gece boyunca fotoğraf çekerseniz yıldızların onun çevresinde dairesel çizgiler çizdiğini görürsünüz. Örnek olarak yazının kapak görseline göz atabilirsiniz.
Kutup Yıldızı Hangi Yönü Gösterir?
Polaris, ilk olarak MÖ 85 ile 165 yılları arasında yaşayan gökbilimci Claudius Ptolemy tarafından çizilmiştir. Yıldızın göksel Kuzey Kutbu’na yakın konumu, sonunda gezginler için de yararlı hale gelmiştir. Kuzey yarımkürede nerede olursanız olun Kutup Yıldızı’na bakıyorsanız yönünüzü kuzeye dönmüşsünüz demektir. Bu açıdan bir pusuladan daha kusursuzdur ancak yine de tam kuzeyde değildir. Kuzey’deki dönüş ekseni ile Kuzey Yıldızı arasında 0,7 derecelik bir uzaklık, Ay’ın genişliğinin yaklaşık iki katı bir mesafe vardır.
Üstelik her zaman bizim Kuzey Yıldızı’mız olarak kalmayacaktır. Dünya’nın ekseni Ay ve Güneş’in çekim gücünden dışarı doğru yalpaladıkça Kutup yıldızı artık kuzeyi göstermeyecektir. Aslında yıldızın konumu geçmişte farklıydı ve gelecekte de değişecek. Ancak Dünya’nın tek bir yalpalama hareketi bile 25.800 yıl aldığından, bu hafta sonu doğada yürüyüş yapacaksanız Kutup Yıldızı’nın kılavuzluğuna güvenebilirsiniz.
Okuma Önerisi:
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Why Is the North Star So Stellarly Important?; Yayınlanma tarihi: 5 Şubat 2021; Bağlantı https://science.howstuffworks.com/
- What exactly is the North Star?; Yayınlanma tarihi: 3 Ocak 2006; Bağlantı: https://www.scientificamerican.com
Matematiksel
