Aşağıdaki görsele dikkatlice bakın. Izgara üzerinde toplam 12 siyah nokta yer alıyor. Ancak bu noktalar bir garip: Sanki bazıları sürekli yer değiştiriyor ya da kayboluyor. Üstelik çoğu kişi, bu 12 noktanın tamamını aynı anda göremiyor. Peki ama bu nasıl mümkün oluyor?
Hermann ızgarası gibi optik illüzyonlar, gözlerimizin gerçekte orada olmayan bir şeyi varmış gibi “gördüğü” durumlardır. Bu durum bize, algılarımızın her zaman gerçeği yansıtmadığını hatırlatır. Bu da insan zihninin sınırlarını görmek açısından öğretici ve alçakgönüllü bir deneyim olacaktır.
Hermann ızgarası yanılsaması nedir?
Alman fizyolog Ludimar Hermann (1838–1914), bu görsel illüzyonu bir fizik kitabı okurken fark etti. Kitaptaki şekiller matris benzeri bir düzende basılmıştı. Hermann, bu gözlemini 1870 yılında bir makalede yayımladı. 1872’de Hering, benzer etkinin siyah ızgara ve beyaz karelerden oluşan bir düzende de görüldüğünü belirtti. Bu nedenle bu yanılsama zaman zaman Hermann-Hering illüzyonu olarak anılır.
Görsel illüzyonlar genellikle fiziksel olarak var olan birden fazla nesnenin birlikte algılanmasıyla ortaya çıkar. Örneğin Müller-Lyer illüzyonundaki çizgiler bütün figür içinde birbirleriyle olan ilişkileri nedeniyle yanıltıcı bir görünüm kazanırlar.
Ancak Hermann ızgarası bu türden farklıdır. Çünkü burada gördüğümüz gri noktalar, dış dünyada fiziksel olarak var olan nesneler değildir. Bunlar, insan görsel sisteminin ürettiği algısal yan ürünlerdir. Dış dünyada karşılığı olmayan bu tür özel ve bireysel algı deneyimleri genellikle halüsinasyon olarak sınıflandırılır. Bu açıdan bakıldığında, Hermann ızgarasını halüsinasyon örneği olarak görmek daha doğru olur.
Yine de bu durumu klasik bir halüsinasyonla —örneğin ortada pembe bir fil olmamasına rağmen birinin pembe fil gördüğünü sanması gibi— tamamen aynı saymak da zordur. Çünkü Hermann ızgarasındaki gri noktalar, gerçek bir nesneye (ızgaraya) bakarken ortaya çıkar.
Neden 12 Noktayı Göremiyoruz?
Bu tarz illüzyonlar, çoğu insanda tarafından şaşkınlık yaratsa da aslında görme bilimiyle uğraşan insanların bu duruma kolay bir açıklama getirme şansları vardır. Bu arada 12 noktayı görmeyi başaramayanlar için ilgili noktaları aşağıda görebilirsiniz.
Hermann ızgarası illüzyonunun fizyolojik açıklaması, gözümüzün arkasında yer alan retina gangliyon hücrelerine dayanır. Bu hücreler, retinadan beyne görsel bilgi taşıyan nöronlardır ve her biri belirli bir görsel alandan — yani alıcı alandan — sorumludur. Bu alıcı alanlar, merkezde bir nokta ve onu çevreleyen halka şeklinde bir yapıya sahiptir. Hücreler ya merkez-aktif (ON) ya da çevre-aktif (OFF) olarak çalışır. Tepkileri, merkeze ve çevreye gelen ışığın şiddeti arasındaki farka bağlıdır.
Hermann ızgarasındaki kesişim noktalarında yer alan ON hücrelerinin çevresinde dört parlak bölge yer alır. Bu da hücrenin daha az sinyal üretmesine neden olur. Buna karşılık, çizgiler üzerindeki hücrelerin çevresinde sadece iki parlak bölge bulunduğundan bu hücreler daha güçlü uyarılır. Sonuç olarak, kesişim noktaları gözümüze daha koyu görünür.
Odaklandığımızda gri noktaların kaybolmasının nedeni ise çok daha küçük alıcı alanlara sahip olan foveadaki hücrelerin sadece merkezden gelen ışığı algılamasıdır. Çevresel ışığı dikkate almadıkları için bu bölgede yanılsama ortadan kalkar. Ayrıca illüzyonun ters renklerle de ortaya çıkabilmesi, OFF hücrelerinin benzer şekilde çalışmasıyla açıklanır.
Sonuç Olarak
Baumgartner’ın açıklaması zamanında etkili olsa da, günümüzde yetersiz görülüyor. Çünkü illüzyon, şekil büyütüldüğünde de devam ediyor, ızgara bozulduğunda ise etkisi kaybolabiliyor. Ayrıca retina hücrelerinin yapısı, bu etkiyi sadece göz içi süreçlerle açıklamak için fazla karmaşık.
Bu nedenle modern görme kuramları, bu tür ışık ve kontrast illüzyonlarını açıklamak için beynin görsel korteksinde gerçekleşen süreçlere odaklanıyor. Bu yaklaşımlara göre, beynimiz farklı büyüklükteki alıcı alanlara karşılık gelen çeşitli uzamsal filtreler aracılığıyla geniş ölçekte kontrast ölçümü yapar. Böylece Hermann ızgarası gibi illüzyonlar, yalnızca gözde değil, beynin görsel yorumlama aşamasında da ortaya çıkar.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Here’s why you can’t see all twelve black dots in this optical illusion. Yayınlama tarihi: 12 Eylül 2016; Bağlantı: Here’s why you can’t see all twelve black dots in this optical illusion
- Ninio, J., & Stevens, K. A. (2000). Variations on the Hermann Grid: An Extinction Illusion. Perception, 29(10), 1209-1217. https://doi.org/10.1068/p2985
- Schrauf M, Lingelbach B, Wist ER. The scintillating grid illusion. Vision Res. 1997 Apr;37(8):1033-8. doi: 10.1016/s0042-6989(96)00255-6. PMID: 9196721.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
