Kabul etmek gerekir ki, ana dilimiz haricinde yeni bir dil öğrenmek oldukça zordur. Peki sizce dünyanın en zor dili hangisidir?
İngilizce, Arapça, Mandarin, Baskça, Macarca veya Çince mi? Aslında birçok dil bilimci, bu saydığımız dillerden çok daha zor bir dil olduğunu söylüyor. O da belki de ismini ilk defa duyacağınız Navahoca’dır.
Yoğun olarak Arizona ve New Mexico’da yaşayan Navaho’lar, ABD’deki en büyük Kızılderili gruplarından biridir. 400 bin’e kadar kabile üyesinden oluşabilen Navaho’ların kuzeybatı Kanada’dan geldikleri ve 1860’lardaki Uzun Yürüyüş adı verilen bir olay sırasında federal hükümet tarafından zorla şimdiki yerlerine taşındıkları düşünülüyor.
Geleneksel Navaho aileleri, hogan adını verdikleri çamur ve kütüklerden yaptıkları dairesel evlerde yaşarlar. Törenlerde kumdan karmaşık şekiller çizerek kutlama yapan Navaho halkı, genç kızların ergenliğe girişini kutladıkları bir törendeyse 4 günlük koşular düzenlerler. Ve bu kutlamaya da kinaalda adını verirler.
Buna rağmen Navaho kültürünün muhtemelen en önemli yönü dilleridir. Navaho halkının Diné Bizaad yani halkın dili olarak adlandırdığı bu dilin, MS 1300 ile 1525 yılları arasında Apaçice’den ayrıldığı tahmin ediliyor. Hem Apaçice hem de Navahoca; Yukon, Alaska ve Britanya Kolombiyası’ndaki yerli kabileler tarafından konuşulan Atabask adlı bir dil ailesine aittir.
Ancak bu dili öğrenmek hiç de kolay değildir. Hatta bu zorluğundan ötürü ABD, İkinci Dünya Savaşı sırasında şifreli mesajlaşmalar için Navahoca’dan yararlanmıştır.
Peki Navahoca Neden Öğrenmesi Bu Kadar Zor Bir Dil?
Bırakın Navahoca’yı öğrenmeyi, bu dili dinlemesi bile hiç kolay değildir. Çünkü Atabask dil ailesindeki diğer diller gibi Navahoca da tonaldır. Yani yazımı aynı olan kelimelerin telaffuz edilme biçimlerine bağlı olarak farklı anlamlara gelme durumu mevcuttur.
Mesela bita’ kelimesi ortasında anlamına gelirken; bitaa’ kelimesiyle (onun) babası anlamına gelmektedir. Kelimeler aslında aynı olmasına rağmen telaffuzda ünlü harfin uzun ya da kısa söylenmesine bağlı olarak anlamı değişir.
Ancak Navahoca, sadece uzun ve kısa ünlüler arasında bir ayrım yapmakla kalmaz. Aynı zamanda ünlü harflerin 4 farklı perdeden telaffuz edilmesi gibi bir ayrıma da gider. Bu 4 farklı perde ise şunlardır. Yüksek perde (áá), düşük (aa), yükselen (áa) ve düşen perde (aá). Bu perde ayrımı da Navahoca’nın öğrenmesi en zor dil olmasına sebep olur.
Navahoca ayrıca diğer birçok dilde bulunmayan sesleri içeren karmaşık bir fenolojiye sahiptir. Yarı kapantılı ve sert ünsüzler de dahil olmak üzere alfabesinde 33 ünsüz ve 12 ünlü harf vardır. Karşılaştırma olması bakımından bizim alfabemizde 21’i ünsüz, 8’i ünlü olmak üzere toplam 29 harf vardır.
Elbette bu dili zor yapan tek şey telaffuzu değildir. Navahoca fiil merkezli bir dildir ve fiillerle tüm bir cümledeki kadar bilgi iletebilirsiniz. Ayrıca bu dilde fiiller, belli bir eylemin nasıl gerçekleştiğine bağlı olarak değişir. Örneğin násh’ááh bir şeyi bir kez ele almak anlamına gelirken, yish’ááh bir şeyi tekrar tekrar ele almak anlamına gelir.
Ayrıca belirli bir eylem bir nesneyi içeriyorsa o nesnenin yapısına bağlı olarak fiil de değişmektedir. Örneğin vermek fiili sert, uzun, esnek, düz gibi nesnenin çeşitli özelliklerine göre değişkenlik gösterir. Hatta eğer Navahoca dilinde birinden bir bardak su isterseniz bardağın dolu, boş veya yarı dolu olmasına göre bir fiil kullanarak istemeniz gerekir.
Fakat Navahoca Ölmek Üzere Olan Bir Dildir
Dil bilimciler birkaç on yıldır Navahoca’nın ölmek üzere olduğunun farkındalar. Öyle ki, 1970 yılında yatılı okullardaki Navaho çocuklarının %90’ı ana dilini konuşurken 1990’da bu durum tam tersine döndü. Ve dil bilimciler Navahoca’nın bu düşüşünü şu 3 ana neden altında inceliyor: Tarihi, ekonomik ve sosyokültürel sebepler.
Tarihsel sebeplere baktığımızda Amerikan okulları ve dini kurumlarının Kızılderililer’i asimile etmesi durumu karşımıza çıkıyor. Ekonomik olaraksa İngilizcenin hakim olduğu bir dünyada Navahoca gençlere daha az fırsat sunuyor. Ve tabi bir de işin sosyokültürel sebepleri var.
Her ne kadar son zamanlarda Navahoca’yı korumak adına bu dili öğretme uygulamaları düzenlense de gençler, bilinçli olarak ana dillerini konuşmamayı tercih ediyor. Çünkü bazıları alay edilmemek için, bazıları ise Kızılderili olmalarından ötürü ayrımcılığa uğramamak için böyle bir karar veriyor. Yeni nesil gençlerse Navahoca’yı modası geçmiş bir dil olarak görüp konuşmak istemiyor. Yine de çeşitli kuruluşlar bu dili yaşatmak için elinden geleni yapıyor. Bu nedenle Navahoca için çok da umutsuz olmamak gerekir. Ayrıca Navaho kabile üyelerinin sayısının her geçen yıl artmasıyla dilin de ölmekten kurtulabileceği öngörülüyor.
Kaynaklar ve İleri Okumalar
- Diné Bizaad – The Navajo Language ; Bağlantı: Navajo Language – Diné Bizaad (navajopeople.org)
- Why Navajo is the world’s hardest language to learn ; Bağlantı: Why Navajo is one of the most difficult languages on Earth – Big Think ; Yayınlanma tarihi: 27 Kasım 2023
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
