Hiç sinir bozucu bir şekilde aklınıza takılıp kalan bir şarkı oldu mu? Üstelik aslında hiç sevmediğiniz, hatta belki nefret ettiğiniz bir şarkı? Ne kadar uğraşsanız da ondan kurtulamazsınız. Siz yok saymaya çalıştıkça sanki daha da güçlenir. Bu bir pop şarkısı da olabilir, bir reklam jingle’ı da. Çoğu zaman bu tür şarkılardan hoşlanmayız ama yine de kulağımızdan gitmezler.
Bir şarkının akılda kalmasına, yani “earworm” (kulak kurdu) denilen duruma, insanların %90’ından fazlası düzenli olarak maruz kalıyor. Son 10 yıldır araştırmacılar bu olguyu incelemeye başladı.
Çalışmalar, earworm deneyiminin kişilik özelliklerine göre nasıl değiştiğini ve istenmeyen bir şarkıdan nasıl kurtulabileceğimizi araştırıyor. Bu araştırmalardan pek çok önemli sonuç çıktı, ancak hâlâ tam olarak yanıtlanmamış bir soru var: Şarkılar ilk başta nasıl oluyor da kafamızın içine yerleşiyor?
Bir Şarkı Neden Kulak Kurdu Haline Gelir?
Bir şarkının kulak kurdu hâline gelmesinin, doğrudan müzikle ilgisi olmayan çeşitli nedenleri olasıdır. Örneğin, anket araştırmaları earworm’ların çoğunlukla bir şarkının yakın zamanda ya da tekrar tekrar duyulmasından kaynaklandığını gösteriyor. Bazı katılımcılar ise bunun hafıza çağrışımlarıyla tetiklendiğini bildirmiştir. Yani bir kelime ya da görsel, onlara bir şarkının sözlerini hatırlatabilir.
Ayrıca ruh halinin de bu deneyim üzerinde etkisi olduğunu biliyoruz. Bazı insanlar stresliyken hep aynı şarkının akıllarına takıldığını söylüyor; kimileri ise çok uyanık bir ruh halindeyken hızlı tempolu şarkıların kulak kurdu hâline geldiğini belirtiyor. Elbette bir şarkıya aşinalık da önemli bir faktör. Çok iyi bilmediğiniz şarkılar kolay kolay kulak kurdu olmaz. Muhtemelen bunun nedeni, beynin bir şarkıyı kendiliğinden ve çaba harcamadan tekrar edebilmesi için onu yüksek bir düzeyde öğrenmiş olması gerektiğidir.
Hangi Şarkılar Akla Daha Çok Takılacaktır?
Araştırmalara göre bir şarkının kulak kurdu olup olmayacağını belirlemede üç temel melodik özellik öne çıkıyor:
Tempo: Kulak kurdu olan şarkılar genellikle diğer şarkılardan daha hızlı tempoludur. Beynimizin yavaş melodiler yerine hareketli olanları seçmesi, büyük ihtimalle kulak kurdu ile hareket arasındaki bağlantıyla ilgilidir. Nitekim birçok kişi yürürken, koşarken ya da dişlerini fırçalarken akıllarına şarkıların takıldığını söyler.
Genel melodik şekiller: Akla takılan şarkılar genellikle daha “tanıdık” melodik kalıplara sahiptir. En yaygın örneklerden biri, önce yükselen sonra düşen ezgi yapısıdır. Bu kalıp, “Daha Dün Annemizin” gibi çocuk şarkılarında da karşımıza çıkar. Beyin bu tür tanıdık melodileri daha kolay hatırlar ve zihinde tekrar eder.
Alışılmadık aralıklar: Kulak kurdu şarkılarda bazen beklenmedik, büyük ses sıçramaları olur. Yani melodi hem genel yapısıyla kolayca akılda kalır, hem de içinde onu farklı kılan küçük sürprizler barındırır. Beyin bu tür şarkıları sever, çünkü ne fazla basit ne de fazla karmaşıktırlar. Tam kararında bir denge vardır
Akla Takılan Şarkıdan Kurtulmak Mümkün mü?
- Örneğin aklınıza takılan şey genellikle şarkının kısa bir kısmı olur. Bu durumda oturun ve şarkının tamamını dinleyin. Şarkının tamamını sonuna kadar dinlediğinizde beyniniz şarkının tamamlandığı mesajını alır, dolayısıyla tekrarlanmasına gerek kalmaz. Sürecin nasıl işlediğiniz merak ederseniz Zeigarnik etkisine göz atınız.
- Dikkatinizi dağıtın ve beyninizi meşgul edin. Eğer bunu yapamıyorsanız, fiziksel egzersizler de işe yarayacaktır.
- Öncelikle, mümkünse müzikten uzak durun. Söylemesi kolay ama yapması zor, üstelik bir müzisyen için hiç de gerçekçi bir tavsiye değil. Yine de yatmadan önce müzik dinlememeye özen gösterin. Aynı şarkıyı defalarca dinlememeye çalışın ve kendi içinde çok tekrar eden melodilerden uzak durun.
- Farklı tempo ve ritimlere sahip şarkılardan oluşan bir çalma listesi oluşturursanız zihninizin belirli bir melodiye takılıp kalması zorlaşacaktır.
- Yakın tarihli bir araştırmaya göre sakız çiğnemek basit bir çözüm sunuyor. Bir dizi deneyde, sakız çiğneyen katılımcılar, çiğnemeyenlere kıyasla daha az kulak kurdu yaşadıklarını bildirdi. Normalde şarkı söylerken ses tellerimiz ve çene kaslarımız devreye girer. Teoriye göre çene başka bir işle meşgul olduğunda, beynimizin müziği hayal etme becerisi de zayıflıyor.
Sonuç Olarak
Tüm bunlardan bana ne diye düşünmüş olmanız olasıdır. Ancak aslında bu tip araştırmalar sayesinde, Gelecekte belki de bu bilgiler, müzisyenlere mükemmel kulak kurdu şarkısını besteleme konusunda ilham verecek.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Taylor S, McKay D, Miguel EC, De Mathis MA, Andrade C, Ahuja N, Sookman D, Kwon JS, Huh MJ, Riemann BC, Cottraux J, O’Connor K, Hale LR, Abramowitz JS, Fontenelle LF, Storch EA. Musical obsessions: a comprehensive review of neglected clinical phenomena. J Anxiety Disord. 2014 Aug;28(6):580-9. doi: 10.1016/j.janxdis.2014.06.003. Epub 2014 Jun 16. PMID: 24997394.
- Schäfer T, Sedlmeier P, Städtler C, Huron D. The psychological functions of music listening. Front Psychol. 2013 Aug 13;4:511. doi: 10.3389/fpsyg.2013.00511. PMID: 23964257; PMCID: PMC3741536.
- Earworms: why some songs get stuck in our heads more than others. Yayınlanma tarihi: 3 Kasım 2016. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: Earworms: why some songs get stuck in our heads more than others
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
