Bir mürekkep lekesi her zaman yalnızca bir leke midir? Yoksa kişiliğimiz ve psikolojimiz hakkında ipuçları taşır mı? İsviçreli psikiyatrist Hermann Rorschach bu soruya “evet” cevabını verdi. Onun geliştirdiği mürekkep lekesi testi, bugün Rorschach Testi olarak biliniyor ve hem psikoloji tarihinde hem de popüler kültürde önemli bir yer tutuyor.
Rorschach Mürekkep Lekesi Testi, 1921 yılında İsviçreli psikiyatrist Hermann Rorschach tarafından geliştirildi. Rorschach, bir psikiyatri hastanesinde çalışırken 40’tan fazla mürekkep lekesiyle deneyler yaptı. Bu süreçte, şizofreni tanısı alan hastaların bu lekelere, diğer bozukluklara sahip hastalardan farklı tepkiler verdiğini fark etti.
Şimdi aşağıdaki görsele dikkatlice bakın. Ne görüyorsunuz? Dans eden iki fil mi? Belki de korkutucu bir canavar. Ya da bambaşka bir şey. Yaklaşık yüz yıldır, bu tür görsellere bakan insanların kişilikleri, gördükleri figürlere göre yorumlandı. Tam da bu noktada, şüpheci zihinler bazı soruları gündeme getiriyor: Rorschach Testi tam olarak nedir ve nasıl işler? Ve en önemlisi, bu test ne kadar güvenilirdir?
Rorschach Testi Nedir?
Hermann Rorschach, yalnız çalışan genç bir İsviçreli psikiyatristti. Testini yayımladıktan yalnızca bir yıl sonra, 1922’de, 38 yaşında hayatını kaybetti. Kısa yaşamı trajedi, tutku ve keşiflerle doluydu.
Rorschach’ın ailesi maddi açıdan zorluk çekiyordu, ama üniversiteye gidebilmek için gerekli parayı bir şekilde denkleştirdi. 20 yaşına birkaç hafta kala Zürih’e vardı. 1900’lü yılların başında Zürih, Freudcu devrimin merkezi hâline gelmişti. Kentin üniversiteye bağlı psikiyatri kliniği Burghölzli, dünyada psikanalitik tedavi yöntemlerini kullanan ilk kurumdu. Rorschach’ın hocası Eugen Bleuler, hem saygın bir psikiyatristti hem de Sigmund Freud’un teorilerini mesleki alana taşıyan ilk isimdi.
1908’in Ocak ayında Jung, Zürih şehir salonundaki bir konuşmasında, “Zürih Kliniği olarak anatomik yaklaşımdan tamamen vazgeçtik ve zihinsel hastalıkları psikolojik olarak incelemeye yöneldik,” dedi. Rorschach bu konuşmada orada mıydı bilinmez, ama anlatılan mesajı içselleştirdiği açıktı. Beyindeki epifiz bezi üzerine yaptığı anatomik araştırmalarla bilimsel sorumluluklarını yerine getirmişti. Ancak psikiyatri biliminin geleceğinin, insan zihnini anlamaya yönelik yöntemler geliştirmekte olduğunu kabul ediyordu.
Hipnozdan kelime çağrışımı testlerine kadar pek çok yöntemle hastaları inceleyen Rorschach, sonunda tek bir seansta uygulanabilecek, kişiden “bütünlüklü bir tablo” sunmasını beklediği bir yöntem aradığını fark etti.
Mürekkep lekeleri daha önce de özellikle çocukların hayal gücünü ölçmek için kullanılmıştı. Ancak Rorschach, erken deneylerinde bu lekeleri insanlara ne gördüklerini ve nasıl gördüklerini anlamak amacıyla gösterdi. Çizim öğretmeni bir babanın oğlu olan ve hayatı boyunca amatör olarak resimle ilgilenen Rorschach, bir görselin nasıl algılandığını belli ölçüde yönlendirdiğini, ama algıyı tamamen sınırlamadığını biliyordu. Çünkü herkes farklı görür ve bu farklılıklar kişinin iç dünyasını yansıtır.
Rorschach, testin başında bunu bir algı deneyi olarak görüyordu, bir teşhis aracı olarak değil. Ancak zamanla fark etti ki, farklı hasta grupları—ve farklı kişilik yapılarına sahip bireyler—mürekkep lekelerini sistematik biçimde farklı algılıyorlardı.
Rorschach Testi Nasıl Uygulanır?
1918 yazına gelindiğinde Rorschach, geliştirdiği son 10 mürekkep lekesini, testin nasıl uygulanacağını ve sonuçların nasıl yorumlanacağını içeren ilk raporunu yazmıştı. Rorschach, insanların verdiği yanıtları dört ana başlık altında değerlendiriyordu.
İlk olarak, kişinin test boyunca verdiği toplam yanıt sayısını ve herhangi bir kartı “reddedip” hiç yanıt vermeyip vermediğini not ediyordu. İkinci olarak, verilen yanıtların lekenin tamamına mı yoksa sadece bir bölümüne mi odaklandığını kaydediyordu. Üçüncü olarak, her yanıtı, kişinin hangi görsel özelliğe (şekil, renk, hareket) dayanarak verdiğini sınıflandırıyordu.
Çoğu yanıt, şekillere dayanıyordu: Yarasa şekline benzer bir lekeye “yarasa” demek, ya da bir bölümü ayıya benzeyen lekeyi “ayı” olarak görmek gibi. Rorschach bu tür yanıtlara form yanıtı (F) adını verdi. Bazı yanıtlar renk (C) ya da hareket (M) gibi özelliklere odaklanıyordu ya da bu özelliklerin birleşimini içeriyordu.
Rorschach, katılımcıların verdiği yanıtların içeriğine—yani kartlarda tam olarak ne gördüklerine—ayrıca önem veriyordu. Alışılmadık, yaratıcı ya da tuhaf yanıtlar karşısında en az diğerleri kadar şaşırıyor ve keyif alıyordu. Ancak asıl odaklandığı şey, bir yanıtın “iyi” mi yoksa “zayıf” mı olduğuydu. Yani verilen yanıt, lekenin gerçek biçimini makul bir şekilde açıklıyor muydu? Eğer öyleyse yanıt F+ olarak işaretlenirdi; değilse F–; belirsiz ya da nötrse sadece F.
Bu durum, daha testin 1918’deki ilk taslağında bile temel bir sorunu gündeme getirdi. Makul olanı kim belirler?
Mürekkep Lekesi Testi Yeterince Güvenilir mi?
Rorschach’ın ölümünden sonra cevapsız kalan en temel soru şuydu: Bu 10 kart, nasıl oluyor da böylesine zengin yanıtlar üretiyordu? Psikolojideki ana akım yaklaşım bu teorik temeli sorgulamaktan çok, bu soruyu bir kenara bırakmayı tercih etti. Ampirik yaklaşımı benimseyenler, testi yalnızca yanıt toplayan bir araç olarak gördü ve bu yanıtların nasıl sınıflandırılması gerektiğini yıllarca inceleyip geliştirdiler.
Rorschach Mürekkep Lekesi Testi, bir asırdır hem psikolojik değerlendirmelerde hem de kültürel tartışmalarda yerini koruyor. Ancak “güvenilir mi?” sorusu hâlâ açıkta duruyor.
Test, standart bir IQ ya da kan testi gibi net sonuçlar vermez. Yanıtlar yorum gerektirir ve bu yorum, uygulayıcı uzmanın deneyimine, kullandığı sistematiğe ve testin nasıl sunulduğuna bağlı olarak değişir. Bu, testin bilimsel açıdan eleştirilmesine yol açmıştır.
Öte yandan, testin savunucuları Rorschach’ı sadece tanı aracı değil, algı ve kişilik yapısına dair derin ipuçları sunan bir pencere olarak görür. Güvenilirlik sorunu, testin hatalı ya da eksik olmasıyla değil, nasıl ve ne amaçla kullanıldığıyla ilgilidir. Doğru bağlamda, deneyimli bir uzmanın ellerinde, Rorschach hâlâ geçerli ve anlamlı olabilir. Ancak tek başına, mutlak bir teşhis aracı değildir.
Sonuç olarak, Rorschach Testi’nin güvenilirliği, sorunun kendisinde değil, soruyu kimin sorduğunda ve nasıl yanıtladığında yatıyor.
Kaynaklar ve İleri Okumalar için:
- Can we trust the Rorschach test?; Yayınlanma tarihi: 21 Şubat 2017. Bağlantı: Can we trust the Rorschach test?/
- The Editors of Encyclopaedia Britannica. “Rorschach test”. Encyclopedia Britannica, 29 Mar. 2025, https://www.britannica.com/science/Rorschach-Test. Accessed 6 May 2025.
- Parker K. A meta-analysis of the reliability and validity of the Rorschach. J Pers Assess. 1983 Jun;47(3):227-31. doi: 10.1207/s15327752jpa4703_1. PMID: 16367584.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
