Olympus Mons, güneş sistemindeki en büyük yanardağdır. Mars’ta bulunan bu devasa dağ, kızıl gezegendeki düzlüklerin üzerinde yükselir. Olympus Mons, 23 km’yi aşan zirvesiyle Everest’in yaklaşık üç katı yüksekliğindedir.
Mars ekvatorunun yakınındaki Tharsis Montes bölgesinde bulunan Olympus Mons, birçoğu karasal muadillerinden on ila yüz kat daha yüksek olan bir düzine büyük volkandan biridir. Olympus Mons 624 km çapındaki tabanıyla bir kalkan tipi volkanıdır.
Erimiş malzemeyi şiddetle püskürtmek yerine, kalkan volkanları, yanlarından yavaşça akan lav tarafından oluşturulur. Bu nedenle güneş sistemindeki en yüksek dağ patlasaydı, hayal edebileceğiniz devasa patlamayı yaratmazdı. Aynı nedenle de, dağ sadece yüzde 5’lik bir ortalama eğimle alçak, bodur bir görünüme sahiptir.
Dünyamızdaki en büyük yanardağsa yine bir kalkan türü yanardağ olan ve Pasifik Okyanusu’ndaki Hawaii adalar zincirinin bir parçasını oluşturan Mauna Loa’dır. Taban çapı 120 km ve yüksekliği (okyanus dibinden) 10 km. Olympus Mons’un hacmi, Mauna Loa’nın 100 katıdır. Mauna Loa’nın krater çapının yaklaşık 16 km olmasına karşılık, Olympus Mons’un kraterinin genişliği 80 km’dir. Aslında, tüm Hawaii eyaleti Olympus Mons’un içine kolayca sığabilirdi.
Olympus Mons hala nispeten genç bir yanardağdır. Oluşması milyarlarca yıl sürse de, dağın bazı bölgelerinin yalnızca birkaç milyon yaşında olduğu düşünülmektedir. Sonucunda bu, güneş sisteminin ömrü açısından görece genç bir yaş olacaktır. Genç yaşı göz önüne alarak bilim insanları bu yanardağın hala aktif olabileceğini düşünmektedir.
Mars’ın Yanardağları Neden Bu Kadar Büyüktür?
Olympus Mons, Mars yüzeyinin eşsiz doğası sayesinde Dünya’daki tüm dağlardan çok daha fazla büyüyebildi ve güneş sistemindeki en yüksek dağ haline geldi. Mars’ın kütlesi, dünyamızınkinin onda biri kadardır. Bunun sonucunda yanardağ bacasından yükselen lav kütlesi, kendi ağırlığı altında çökmeden çok daha yükseğe kadar birikir.
Ek olarak, Mars volkanları, Dünya’daki volkanlardan daha yüksek bir patlama oranına ve daha uzun bir ömre sahiptir. Dünyadaki volkanların çoğu yalnızca birkaç milyon yıldır aktifken, bilim insanları 90 milyon yıl boyunca Mars volkanlarında aktif patlamalar kaydettiler.
Mars’ın kabuğunun kırıksız ve hareketsiz olması da önemli bir fark doğurmaktadır. Buna karşılık Dünyamızın kabuğu levha diye adlandırılan ve alttaki manto tabakası üzerinde hareket eden, birbirlerine sürünen ya da birbirlerinin altına batan parçalardan oluşur.
Levha sıcak nokta üzerinde hareket ettikçe yeni yanardağlar oluşurken, eskiler etkinliklerini yitirir. Sonucunda bu da sıcak noktadan yükselen lav kütlesinin, birçok yanardağa bölünmesine yol açar. Oysa Mars’ın sabit kabuğundaki baca üzerinde yanardağ, sürekli olarak beslenir ve lavlar dev koniler oluşturuyor.
Güneş Sistemindeki En Yüksek Dağı Nasıl Keşfettik?
Olympus Mons çok büyük olduğu için, gökbilimciler tarafından 1800’lerin sonlarından itibaren görülebiliyordu. İtalyan astronom Giovanni Schiaparelli, 1877’de Mars’ın yüzeyini inceleyenlerden biriydi. Notlarına büyük bir şeyin zirvesi olduğuna inandığı bir şey gördüğünü kaydetti. Bunun yanı sıra su kanalları olduğuna inandığı şeyleri gördüğünü de belgeledi. Teleskop teknolojisi ilerledikçe, kanalların bsu yolları olmadığı anlaşılacaktı. Ancak gördüğü yükselti konusunda haklıydı.
Başlangıçta bu dağ Nix Olympica olarak isimlendirilecekti. 1971’de NASA, Mars yüzeyini daha fazla keşfetmek için uzaya Mariner 9 adlı insansız bir sonda gönderdi. Sonucunda bize yolladığı görüntülerden Schiaparelli ve diğerlerinin bir dağın zirvesi olduğuna inandıkları şeyin tek bir dağ olmadığı daha ziyade bir sistemin parçası olduğu anlaşılacaktı. NASA daha sonra, dağın adını Olympus Mons olarak değiştirdi. O zamandan beri de bir sonraki patlamasının ne zaman olacağına dair bir ipucu bulmak için onu izliyor.
Bu yazının devamında Bir Dağın Yüksekliği Matematik Yardımı İle Nasıl Ölçülür? başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz. Devamında da Dünya tarihini değiştiren Tambora Yanardağı Patlaması hakkında bilgi edinebilirsiniz.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Olympus Mons: The Tallest Mountain In The Solar System. Yayınlanma tarihi: 5 Aralık 2018; Bağlantı: https://allthatsinteresting.com/
- Olympus Mons: Giant Mountain of Mars. Yayınlanma tarihi: 9 Kasım 2017; Bağlantı: https://www.space.com/
Dip Not
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım
Matematiksel
