Her Nobel sezonunda aynı soru yeniden gündeme gelir: Neden matematik için Nobel Ödülü yok?
Alfred Nobel, mucit ve girişimci kimliğiyle tarihe geçen bir isimdir. 1901 yılında başlattığı Nobel Ödülleri, fizik, kimya, tıp, edebiyat ve barış alanlarında insanlığa katkı sunanları onurlandırmaya devam ediyor. (Ekonomi ödülü ise bu listeye, 1968 yılında dahil oldu.) Ancak Nobel’in hayatı her zaman bu kadar parlak değildi.
Nobel, çocukluğunu Stockholm’de zorluklar ve yoksulluk içinde geçirdi. Aile Rusya’ya taşındıktan sonra Alfred’in hayatı değişmeye başladı. Genç yaşta patlayıcılar üzerine çalışmaya başladı ve bu alanda edindiği bilgi, onun gelecekteki buluşlarının temelini oluşturdu.
Ancak şans bir kere daha yüzlerine gülmeyecekti. Kendi gibi bir mucit olan babası yeniden iflas edince ailesiyle birlikte İsveç’e geri döndü. Stockholm’e döndükten sonra Alfred, babası Immanuel ve ailenin en küçük oğlu Emil ile birlikte nitrogliserin üzerinde deneyler yapmaya başladı.
Bu deneylerin sonuçları, sanayileşme ve tıp alanında büyük katkılar sağladı. Ancak Alfred Nobel’in nitrogliserini daha güvenli hâle getirip 1867’de dinamiti icat etmesine kadar birçok trajedi yaşandı. Alfred’in küçük kardeşi Emil, aile laboratuvarında meydana gelen bir patlamada hayatını kaybetti. Bu olayın ardından şehirde nitrogliserin üretimi yasaklandı.
Ancak bu acı olay, Alfred’i hedefinden saptırmadı. İsveç’in Vinterviken bölgesinde kurduğu fabrikada nitrogliserin üretimini sürdürdü. Zaman içinde nitrogliserinin yalnızca bir patlayıcı olmadığı ortaya çıktı. Bu madde, kalp hastalıklarının tedavisinde kullanılan etkili bir ilaca dönüştü.
Bu durum, Alfred Nobel’in kendisi için oldukça ironikti. Çünkü Nobel’in kalp krizi riski taşıdığı dönemlerde, doktorlar ona nitrogliserin reçete etmişti. Ancak Nobel almayı kabul etmemişti.
Nitekim, 10 Aralık 1896’da, Alfred Nobel, kalp krizine yenik düştü. Alfred Nobel, servetini bilime ve insanlığa katkı sunanları ödüllendirecek kalıcı bir sistem kurmak için bıraktı. İlk Nobel Ödülleri, Alfred Nobel’in ölümünün beşinci yıldönümünde, 10 Aralık 1901’de dağıtıldı.
Neden Nobel Matematik Ödülü Yok?
Nobel Vakfı’nın kurulmasından bu yana geçen yüzyılda, Alfred Nobel’in neden matematik alanında bir ödül koymadığı çokça tartışıldı. Bir açıklama bulunamayınca da insanlar kendi hikâyelerini uydurdu
En yaygın iddiaya göre Nobel, eşiyle ilişkisi olan ünlü bir İsveçli matematikçiden intikam almak için matematiği ödül kapsamına almamıştı. Ancak Alfred Nobel hiç evlenmemiştir.
Efsanenin bazı versiyonlarında ise söz konusu kişi Nobel’in nişanlısı ya da metresidir. Yasak aşkın diğer tarafı da ünlü İsveçli matematikçi Gösta Mittag-Leffler’dir. Nobel’in gerçekten Sophie Hess adında Viyanalı bir sevgilisi olmuştur. Ancak onun Mittag-Leffler’le herhangi bir bağlantısı olduğuna dair hiçbir kanıt yoktur.
Efsanenin bir başka versiyonuna göre ise Nobel, Mittag-Leffler’den kişisel bir nedenle hoşlanmıyordu. Bu nedenle, matematik ödülünü kasıtlı olarak dışarda bıraktı; çünkü eğer böyle bir ödül olsaydı, Mittag-Leffler muhtemelen ilk kazananlardan biri olacaktı.
Ancak bu iddianın da dayandığı somut bir kanıt bulunmamaktadır. Aslında tarihçilerin “Neden Matematik Nobel Ödülü yok?” sorusuna verdikleri cevap da aslında çok daha basittir.
Alfred Nobel, kişisel ilgi duyduğu alanlarda ödül vermeyi seçti ve matematik bu alanlardan biri değildi. Onu daha çok fizik ve kimyanın temel bir bileşeni olarak görüyordu. Fizik ve kimya üzerine önemli çalışmalar yapmıştı, edebiyata özel bir ilgisi vardı. En önemlisi ise idealistti; halklar arasında kardeşliği destekleyen, orduları küçültmeye çalışan ya da barış kongrelerinin yayılmasına katkı sunan kişileri ödüllendirmek istiyordu.
Aslında Nobel’in ilk vasiyetinde yalnızca tek bir ödül vardı ve bu ödülün, özellikle Avrupa’da bir barış mahkemesinin kurulmasına engel olan önyargılarla yazılı ya da fiilî olarak mücadele edenlere verilmesini istiyordu.
Matematiğin Nobel Ödülleri Nelerdir?
Nobel Ödülü matematik alanında verilmese de, bu alandaki çalışmaları onurlandıran ve en az onun kadar saygın kabul edilen ödüller vardır. En bilinenlerini kısaca hatırlayalım:
Fields Madalyası
Fields Madalyası, matematik dünyasının en prestijli ödülüdür. Kanadalı matematikçi John Charles Fields, bu ödülle genç matematikçileri teşvik etmeyi hedefledi. Ödül, 40 yaşını geçmemiş matematikçilere verilir. Her dört yılda bir düzenlenen Uluslararası Matematikçiler Kongresi’nde en fazla dört kişiye sunulur. Matematik camiası, Fields Madalyası’nı Nobel Ödülü’ne denk görür.
Abel Ödülü
Abel Ödülü, matematik alanında ömür boyu başarıları onurlandırmak amacıyla 2001 yılında Norveç Kraliyet ailesi himayesinde kurulmuştur. Adını, 19. yüzyılda kısa yaşamına rağmen matematiğe kalıcı katkılar yapan Norveçli matematikçi Niels Henrik Abel’den alır. Matematik dünyasında Fields Madalyası’yla birlikte en saygın ödüllerden biri olarak kabul edilir ve yaş sınırlaması olmadan verilir.
Shaw Ödülü
2004 yılından bu yana Hong Kong merkezli Shaw Vakfı tarafından verilmektedir. Astronomi, yaşam bilimleri, tıp ve matematik alanlarında verilen bu ödül, bilim dünyasında önemli bir prestije sahiptir. Ödül, medya alanında öncü bir isim olan Sir Run Run Shaw’un girişimiyle kurulmuştur.
Kaynaklar ve İleri okumalar:
- The extraordinary life of Alfred Nobel. Yayınlanma tarihi: 7 Ekim 2024. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: The extraordinary life of Alfred Nobel
- No Nobel Prize for Math; yayınlanma tarihi: 4 Ekim 2013; Kaynak site: Snopes. Bağlantı: No Nobel Prize for Math;
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
