İnsanlar bir günü tam olarak aynı şekilde deneyimlemez. Her birey kronotip eğrisinin bir yerinde bulunur; eğrinin bir ucunda erken yatan tarla kuşları, diğer ucunda geç yatan baykuşlar yer alır.
Her insanın uyanıklığı, uykuyu, hormonları ve kan basıncını yöneten bir iç saati bulunur. Kronotip ise bu ritme yönelik eğilimi ifade eder. Bir kişinin sabahçı mı yoksa gececi mi olduğunu tanımlayan bilimsel kavramdır. Erken kronotipe sahip bireyler erken uyumayı doğal bulur. Geç kronotipe sahip bireyler için ise bu süreç daha zorlayıcı olabilir.
Bazı insanlar sabah saatlerinde daha canlı olur ve en iyi performanslarını günün ilk bölümünde gösterir. Bu grup sabah kronotipi olarak tanımlanır.
Diğerleri gün ilerledikçe daha iyi odaklanır ve en yüksek performansını öğleden sonra ya da akşam verir. Bu kişiler akşam kronotipi olarak adlandırılır. Bunun yanında sabah ya da akşam yönelimi belirgin olmayan ve gün içinde daha dengeli bir ritim gösteren nötr kronotip grubu da bulunur.
Kronotipiniz Neden Önemlidir?
Kronotip değişmez. Ancak onunla uyumlu yaşamak mümkündür. Bunun için bireyin hangi tipe ait olduğunu anlaması gerekir. Kronotip basit bir anketle ölçülebilir. Bu anket gün içindeki uyanıklık seviyesini, yatma ve kalkma tercihlerini ve gün boyunca gösterilen performansı değerlendirir. Ancak anket olmadan da çoğu insan kendi eğilimini kolayca fark eder.
Alarm kurmadan erkenden uyanıp güne dinç başlayan ve akşam saat dokuzda uykuya dalan bireyler büyük olasılıkla sabah tipidir. Geç yatıp geç kalkan, sabahları yorgun ve dağınık hisseden ve gece saatlerinde daha enerjik olan bireyler ise akşam tipine yakındır.
İnsanlar dikkat gerektiren işlerden öğrenmeye, problem çözmeden karmaşık kararlar almaya kadar birçok zorlayıcı zihinsel görevde, kişisel sirkadiyen zirveleriyle uyumlu çalıştıklarında en iyi performansı gösterir. Bu duruma eşzamanlılık etkisi denir.
Bir hava trafik kontrolörü, mali rapor inceleyen bir yönetici ya da matematik çalışan bir lise öğrencisi olmanız sonucu değiştirmez. Bu uyum performansı belirgin biçimde etkiler. Kronotipi belirgin olan kişiler, zirve saatlerinde daha dikkatli, daha odaklı ve daha uyanık olur. Bellekleri daha verimli çalışır. Kelime listelerini daha iyi hatırlar ve görevleri daha kolay akılda tutar.
Eşzamanlılık ikna, akıl yürütme ve karar verme gibi üst düzey bilişsel işlevleri de etkiler. Tüketiciler üzerine yapılan çalışmalar, insanların zirve saatlerinde daha seçici, daha şüpheci ve daha analitik davrandığını gösterir. Bu dönemlerde verilen görevlere daha çok zaman ve emek harcarlar. Önemli bilgileri arama olasılıkları da yükselir.
Sonuç olarak daha iyi yatırım kararları verirler, yanlılığa daha az açıktırlar ve aldatıcı girişimleri fark etme olasılıkları artar. Zirve saatlerin dışında insanların sorun çözme süresi uzar. Bu dönemlerde daha az dikkatli davranma eğilimi gösterirler ve zihinsel kestirmelere daha çok başvururlar. Bu durum onları gösterişli pazarlama tuzaklarına karşı daha savunmasız bırakır.
Kronotipler Kişiliklerimiz Üzerinde de Etkilidir
Eşzamanlılıktan etkilenen temel zihinsel yetiler dikkat, bellek ve analitik düşünmedir. Bu yetilerin tümü akademik başarıya doğrudan katkı sağlar. Bu ilişki özellikle ergenler için önemlidir. Ancak ergenler çoğunlukla gececi eğilim gösterir ancak okullar genelde erken saatlerde başlar.
Bir çalışma yedi yüzü aşkın genci rastgele biçimde sabah erken, sabah geç ya da öğleden sonra yapılan sınavlara atadı. Gececiler her iki sabah oturumunda da sabahçılara göre daha düşük puan aldı. Ancak öğleden sonraki oturumda bu dezavantaj ortadan kalktı.
Elbette eşzamanlılık her görevi ya da her bireyi aynı ölçüde etkilemez. Tanıdık yüzleri ya da yerleri tanımak, yakın bir arkadaşın telefon numarasını çevirmek ya da sevilen bir tarifi hazırlamak gibi basit görevler gün içinde büyük değişim göstermez. Ayrıca ne sabahçı ne de gececi olan genç yetişkinler gün boyunca daha az performans değişimi sergiler.
Sonuç Olarak
Sabahçı ya da gececi olan bireyler, en zorlu zihinsel görevleri sirkadiyen zirveleriyle uyumlu saatlerde gerçekleştirdiklerinde daha iyi sonuç alır. Performanstaki küçük gelişmelerin bile önem kazandığı durumlarda eşzamanlılık başarıyı belirgin biçimde destekleyen bir etken haline gelir.
Ancak yine de yaşadığınız dünyanın ritmine uyum sağlamakta zorlanıyorsanız, bazı iyileştirmeler mümkündür. Örneğin gündüz saatlerinde daha fazla gün ışığı almak, akşamları daha erken yatmayı kolaylaştırır. Sonuçta her kronotip için yeterli uyku almak önemlidir. Uykunun ihmal edilmesi ise er ya da geç kaçınılmaz biçimde hayal kırıklığıyla sonuçlanır.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- How Being A Night Owl Can Be Hazardous To Your Health; yayınlanma tarihi: 19 Kasım 2018; Kaynak site: Big Think. Bağlantı: How Being A Night Owl Can Be Hazardous To Your Health/
- Roenneberg T, Kumar CJ, Merrow M. The human circadian clock entrains to sun time. Curr Biol. 2007 Jan 23;17(2):R44-5. doi: 10.1016/j.cub.2006.12.011. PMID: 17240323.
- Casal, G. & Caballo, Vicente & García-Cueto, Eduardo. (1990). Differences between morning and evening types in performance. Personality and Individual Differences. 11. 447-450. 10.1016/0191-8869(90)90056-W.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
