Halley Kuyruklu Yıldızı, periyodik hareketi belirlenip dönüş zamanı önceden hesaplanan ilk kuyruklu yıldızdı. Ancak insanlığın bu gerçeği benimsemesi kolay olmadı.
Tarih boyunca kuyruklu yıldızlar, tanrısal birer işaret ya da atmosferdeki tuhaf olaylar olarak görülüyordu. Kimi zaman da gökyüzünde parlayıp kaybolan başıboş gezginler olarak düşünülüyordu. Bu anlayış 1705 yılında değişmeye başladı.
İngiliz astronom Edmond Halley, “Synopsis Astronomia Cometicae” adlı çalışmasını yayımladı. Isaac Newton’un kütleçekim yasalarını kullanarak iki düzine kuyruklu yıldızın yörüngesini hesapladı ve çarpıcı bir sonuca ulaştı: 1531, 1607 ve 1682 yıllarında gözlenen üç farklı kuyruklu yıldız aslında aynı cisimdi.
Halley, bu yıldızın Güneş’in etrafında döndüğünü ve yaklaşık her 76 yılda bir Dünya’nın yakınından geçtiğini öne sürdü. Ayrıca 1758’in sonu ya da 1759’un başında yeniden görüneceğini tahmin etti.
Halley sonunda her konuda haklı çıktı. 1742’de hayatını kaybetmişti, ama yıldızı 1758’in Noel gecesi tam da tahmin ettiği gibi gökyüzünde belirdi. Bu olay, bilimsel akıl yürütmenin ve Newton fiziğinin bir zaferi olarak karşılandı.
Bilim insanlarına göre resmî adıyla 1P/Halley olan kuyruklu yıldız, Güneş Sistemi’nde yaklaşık 200.000 yıldır dolanıyor. Edmond Halley yalnızca birkaç geçişi saptayabilmişti, ancak daha sonraki araştırmalar yıldızın çok daha eski gözlemlerine ulaştı. Antik çağlara uzanan kayıtlar, Halley’in izini sürmeyi mümkün kıldı.
En eski ve en tanınmış örnek, Çin’in Han Hanedanlığı dönemine ait bir metindir.. Bu metin, MÖ 240 yılında gökyüzünde beliren bir “süpürge yıldız”dan söz eder.
Babilliler, MÖ 164 ve MÖ 87’deki geçişleri kil tabletlere kaydetti. Romalılar ise MÖ 12’deki gözlemi kayıt altına aldı. Bu belgeler, Halley Kuyruklu Yıldızı’nın yüzyıllar boyunca farklı uygarlıklar tarafından izlendiğini ve gökbilimin erken tarihine önemli bir katkı sağladığını gösterir.
1910 Halley Kuyruklu Yıldızı Paniği
Halley Kuyruklu Yıldızı, yüzyıllar boyunca hem hayranlık hem korku uyandıran bir göksel olay olarak görülmüştür. İnsanlar onu çoğu zaman uğursuz bir alamet saymış, kralların ölümü ya da büyük felaketlerle ilişkilendirmiştir.
8. yüzyılda yaşamış bilgin Bede, kuyruklu yıldızların “aniden ortaya çıktığını ve kralların değişimini, salgınları, savaşları, fırtınaları ya da kavurucu sıcakları haber verdiğini” yazmıştı.
İngiltere’de 1066 yılı, üç farklı hükümdar adayının tahta hak iddia ettiği için “Üç Kral Yılı” olarak hatırlanır. Aynı yıl Halley Kuyruklu Yıldızı gökyüzünde belirmişti. Bu çakışma, pek çok insanı Bede’nin haklı olduğuna ikna etti.
1664–1665 yıllarındaki geçiş ise Londra’da büyük bir veba salgınıyla ve hemen ardından çıkan Büyük Londra Yangını’yla aynı zamana denk geldi. O dönemin Avrupalıları için bu olaylar bir tesadüf değil, gökyüzünden gelen bir uyarıydı.
17. yüzyıllarda insanlar yıldızı artık bilimsel bir merakla izlemeye başlamıştı. Ancak 1910’daki dönüşü, eski korkuların hâlâ tam olarak silinmediğini gösterdi.
O yıl Halley Dünya’ya yaklaşırken “Yaklaşan Kuyruklu Yıldız Dünya’ya Çarpacak mı?” diye sormuştu 1907 tarihli bir Kentucky gazetesi. Bilim insanları endişeli okurlara yıldızın Dünya’yla çarpışmayacağını açıkladı. Ancak Halley Kuyruklu Yıldızı’yla ilgili haberler bununla sınırlı kalmadı.
Fransız bilim insanı Camille Flammarion, Dünya’nın yıldızın kuyruğunun içinden geçeceğini öne sürdü. Ona göre bu sırada “siyanogen gazı atmosfere karışarak gezegendeki tüm yaşamı yok edebilirdi.”
Sonucunda bilimsel tartışma, fırsatçılığın önüne geçemedi. Kısa sürede “anti-kuyruklu yıldız hapları” piyasayı doldurdu. Bazıları bu hapların “göklerin gazabından kaçışı sağlayan bir iksir” olduğunu iddia ediyordu. Gaz maskeleri kısa sürede en çok satılan ürün hâline geldi; bazılarıysa “kuyruklu yıldızdan koruyan şemsiyeler” bile satın aldı.
18 Mayıs 1910’da Ne Oldu?
20 Nisan 1910’da insanlar Halley Kuyruklu Yıldızı’nı Dünya’ya yaklaşırken fark etti. Acaba yıldız yaşamı yok mu edecekti? Yoksa Bede’nin yüzyıllar önce söylediği gibi, kralların değişimini mi haber veriyordu? Dünya nefesini tutmuş, gökyüzünü izliyordu.
6 Mayıs 1910’da, kuyruklu yıldız gökyüzünde parlarken İngiltere Kralı VII. Edward yatağında yaşamını yitirdi. Pek çok kişi aynı soruyu sordu: Yıldız ilk kurbanını mı almıştı?
Halley Kuyruklu Yıldızı 18 Mayıs’ta Dünya’ya en yakın noktasından geçecekti. İnsanlar endişeyle gün sayıyor, gökyüzüne bakarken son anlarını yaşadıklarını düşünüyordu. Bazı kadınlar, ölümcül olduğu söylenen siyanogen gazının içeri sızmaması için kapı aralıklarını bezlerle tıkadı.
Fakat kuyruklu yıldız geçti, yaşam sona ermedi. Dünya, yıldızın gazabından kurtulmuştu.
1910 Paranoyasından Ne Öğrenmeliyiz?
1910, insanların bir kuyruklu yıldız için en son panikledikleri zaman değildi. Hale-Bopp kuyruklu yıldızı 1997’de Dünya’ya ulaştığında, Cennetin Kapısı tarikatının üyeleri, kuyruklu yıldızın arkasına gizlendiğine inandıkları bir uzay aracına ulaşmak için toplu şekilde intihar etti.
NEOWISE kuyruklu yıldızı Mart 2020’de göründüğünde, komplo teorisyenleri COVID-19 salgınını kuyruklu yıldıza bağladı. Yakın zamanda insanlık yaklaşan yeşil kuyruklu yıldız için endişe duydu. Halley Kuyruklu Yıldızı 2062’de Dünya’nın yakınında bir sonraki turunu attığında ne getirecek? Bunu sadece zaman gösterecek.
Kaynaklar ve ileri okumalar için:
- The Story Of The Apocalyptic Frenzy Inspired By The Arrival Of Halley’s Comet In 1910; Yayınlanma tarihi: 23 Ağustos 2021; Bağlantı: The Story Of The Apocalyptic Frenzy Inspired By The Arrival Of Halley’s Comet In 191
- A Brief History of Halley’s Comet; Bağlantı: https://www.history.com/
Matematiksel
