1604’ten beri gökbilimciler Samanyolu’nun bir sonraki çıplak gözle görülebilen süpernovasını bekliyorlar. Bunun için potansiyel bir aday ise Dünya’ya en yakın kırmızı süper dev bir yıldız olan Betelgeuse yıldızı gibi gözüküyor.
Betelgeuse, Tim Burton’ın Beetlejuice filmine ilham vermesi kadar, gökyüzünün en parlak yıldızlarından biri olmasıyla da tanınır. Ancak sadece dikkat çekici bir yıldız değildir. Ayrıca, dev yıldızların doğasını anlamamızda ve evrenin detaylarını gözlemlememizde önemli bir rol oynamıştır.
Gökyüzünde Betelgeuse’u bulmak oldukça kolaydır. Orion takımyıldızının sol omzunda yer alır ve özellikle Kasım-Mart ayları arasında akşam gökyüzünde rahatça gözlemlenebilir.
Betelgeuse’u ayırt etmenizi sağlayan yalnızca parlaklığı değil, aynı zamanda belirgin kırmızı rengidir. Bu renk tonu, o kadar ayırt edicidir ki, 19. yüzyılda yıldız renkleri için ilk sınıflandırma şemalarından birini geliştiren İtalyan astronom Angelo Secchi, turuncu-kırmızı yıldızlar için temel referans noktası olarak Betelgeuse’u kullanmıştır.
Günümüzde, Betelgeuse’un rengi onu M1 veya M2 spektral sınıfına yerleştirir. Bu da yüzey sıcaklığının yaklaşık 3.300 °C olduğunu, yani yıldızlar arasında en “soğuk” olanlardan biri olduğunu gösterir. Soğuk kırmızı yıldızlar ya sönük kırmızı cüceler ya da yaşamının son evresinde şişmiş dev yıldızlardır. Betelgeuse, bu parlak kırmızı devlerdendir ve boyut olarak alışılmışın çok ötesindedir.
Betelgeuse Yıldızını Ne Zaman Patlayacak?
Betelgeuse yıldızı “süperdev” olarak bilinen yeni bir yıldız sınıfının ilk ve en dünyaya en yakın örneğidir. İnanılmaz parlaklığa ve büyüklüğe sahip başka yıldızlar da mevcuttur. Ancak çok farklı renk aralıklarında yer alırlar. Kırmızı süperdevler ise en büyükleri olarak öne çıkar.
1980’lerin sonunda işlenen ilk Betelgeuse görüntüsü, yıldızın simetrik olmayan yapısını ve merkez dışı parlak bir noktayı ortaya koydu. 1996’da Hubble Uzay Teleskobu bu yapıyı doğrudan görüntüledi.
Son yirmi yılda, Betelgeuse’un yeni görüntüleri hızla çoğaldı. Yeryüzündeki interferometri teknikleri ve bilgisayar teknolojisi öyle gelişti ki artık Betelgeuse’un ve birkaç seçkin yıldızın renkli görüntüleri bile elde edilebiliyor.
Bu gözlemler, yüzeyde haftalar içinde ortaya çıkıp kaybolan parlak sıcak noktaları ve yıldız çevresine trilyonlarca kilometre uzanan dev gaz bulutlarını gösterdi. Bu da şu anlama geliyor. Betelgeuse’un içindeki güçlü radyasyon, zayıf yerçekiminin tutamadığı dış katmanları uzaya savuruyor.
Betelgeuse Yıldızını Ne Zaman Patlayacak?
İnce yapılı atmosferi ve birden fazla iç füzyon katmanına sahip olması göz önüne alındığında, Betelgeuse’un biraz öngörülemez davranması şaşırtıcı değildir. Bu duruma ilk dikkat çeken kişi, 1840 yılında John Herschel olmuştur.
O zamandan bu yana geçen yaklaşık iki yüzyıllık gözlemler, Betelgeuse’un zaman zaman nispeten sönük olduğu sakin dönemlerle, parlaklığının dalgalandığı ve zirveye ulaştığı daha aktif dönemler arasında gidip geldiğini göstermiştir.
Kütlesi, dönüş hızı, ait olduğu yıldız grubu ve atmosferindeki metal miktarı gibi özelliklere dayanarak yapılan tahminler, Betelgeuse’un birkaç yüz bin yıl içinde süpernova olacağını göstermektedir.
Süpernovalar, ölmekte olan yıldızların çekirdeğinin çökmesiyle gerçekleşen ve ardından gelen şiddetli bir patlamadır. Bu patlama sonucunda geride bir nötron yıldızı ya da kara delik oluşur. Üstelik bu olay, çevresindeki onlarca ışık yılı boyunca uzayı yaşanmaz hâle getirecek düzeyde kozmik ve gama ışınları salar. Bu ışınım kısa süreli de değildir; süpernova kalıntısı yüzyıllar boyunca radyasyon yaymaya devam eder.
Sonuç olarak
Neyse ki, yakın kozmik çevremizde ne bir süpernova kalıntısı bulunuyor ne de yakın zamanda süpernova patlaması yaşayacak bir yıldız mevcut. Betelgeuse, bize görece yakın olan ve kozmik ölçekte yakında süpernova geçirmesi beklenen tek yıldızdır.
Eğer Betelgeuse süpernova olursa, gökyüzünde birkaç hafta boyunca oldukça parlak görünecektir. Muhtemelen Ay kadar parlak olacak ve arka plan kozmik ışın seviyesini önemli ölçüde artıracaktır. Ancak bu artış, Dünya için ölümcül olmayacaktır.
Buna karşılık, Betelgeuse’den on kat daha yakın bir mesafede gerçekleşecek bir süpernova patlaması, Dünya’daki yaşam üzerinde ciddi sonuçlar doğurur. Ozon tabakası yok olabilir ve atmosferin yaşanabilir bileşimi değişebilir. Bu tehlikeli mesafe içinde süpernova patlaması yaşaması muhtemel birkaç yıldız daha vardır. Ancak bu yıldızların patlaması, muhtemelen milyarlarca yıl sonra gerçekleşecektir.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Is Betelgeuse getting ready to explode? Yayınlanma tarihi: 16 Mayıs 2023; Bağlantı: Is Betelgeuse getting ready to explode? Y
- Saio, Hideyuki & Nandal, Devesh & Meynet, G. & Ekstöm, Sylvia. (2023). The evolutionary stage of Betelgeuse inferred from its pulsation periods. 10.48550/arXiv.2306.00287.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
