Ay yaklaşık 4,51 milyar yıl önce varoluşunun ilk zamanlarından beri gezegenimizin etrafında dönüyor. Ancak uydumuz anlaşılan bu işbirliğinden pek de memnun değil. Çünkü bir süredir biliyoruz ki Ay Dünya’dan uzaklaşıyor.
Gelgit bir gök cisminin başka bir gök cismine uyguladığı kütleçekimi nedeniyle her iki cisimde meydana gelen şekil bozulmalarına verilen addır. Denizlerde, okyanuslarda ve hatta kayalarda gözlemlenen gelgite Ay neden olmaktadır. (Gelgitin nedeni hem Ay’ın hem de Güneş’in çekim gücüdür, ama Ay’ın çekimi Güneş’in çekiminin yaklaşık iki katıdır). Dünya’nın kutuplarda basık, Ekvator’da şişkin olmasının nedeni Güneş sebepli gelgitlerdir. Benzer biçimde Ay’ın şekli de Dünya’nın sebep olduğu gelgitlerin izlerini taşır. Ay’ın Dünyamızdan uzaklaşma nedeni yine bu gelgitler ile alakalıdır.
Ay Dünya’dan Neden Uzaklaşıyor?
Ay eskiden Dünya’ya daha yakındı. Aslında ilk oluştuğunda, gezegene bugün olduğundan 10 kat daha yakın yörüngede dönüyordu. Günümüzde ise Ay’ın Dünya çevresindeki yörüngesinin çapı yaklaşık 768.000 kilometredir. Ancak bu çap her yıl 3,8 santimetre artmaktadır. Başka bir deyişle, Ay bizden her yıl 3,8 santimetre uzaklaşıyor. Apollo görevleri ile Ay’a yerleştirilen cihazlar sayesinde bunu ölçebiliyoruz.
Ay, Dünya’nın üzerine uyguladığı yerçekimi kuvveti tarafından yörüngede tutulur. Ancak Ay da gezegenimize bir yerçekimi kuvveti uygular. Bunun sonucunda da Dünya’nın Ay’a bakan yönünde elips şeklinde bir esnemeye oluşur. Dünya’nın kütle dağılımında geçici artışlara yol açan bu şişkinlikler gelgit şişkinlikleri olarak adlandırılır.
Dünya kendi ekseni etrafındaki bir dönüşünü 24 saatte, Ay ise Dünya çevresindeki bir turunu 27,3 günde tamamlar. Bu nedenle gelgit şişkinliğinin kütle merkezi, Ay’ın ve Dünya’nın kütle merkezleri arasındaki hat üzerinde değildir. Dünya’nın hareket yönüne göre Ay’dan daha ileridedir.
Bu şişkinlik ile Ay arasındaki kütleçekim etkileşiminden dolayı, Ay Dünya’yı hareket yönünün tersine doğru çekerek yavaşlatır. Bu nedenle Dünya’nın açısal momentumu azalırken Ay’ın açısal momentumu artar ve Ay Dünya’dan uzaklaşır. Aslında bunu basitçe şu biçimde düşünebilirsiniz. Atlıkarıncaya bindiğinde, oyuncak ne kadar hızlı dönerse, siz de o kadar çok dışa doğru itilirsiniz.
Ay’ın Dünyadan Uzaklaşması Konusunda Endişelenmeye Gerek Yok
Ay Dünya’dan yeterince uzaklaşıp gezegenimizin yörüngesini tamamen terk ederse, o zaman okyanuslarımızda hiç gelgit olmaz. Dünya okyanuslarındaki gelgitlerin kaybı kötü olsa da, bu konuda gerçekten endişelenmemize gerek yok.
Tahminlere göre, güneş sistemimizin merkezi yıldızı olan Güneş yaklaşık 5 milyar yıl içinde kımızı dev evresine geçecek. Bunun sonucunda da Güneş’in hem Dünya’yı, hem de Ay’ı yutması yüksek bir ihtimal. Yutmasa bile, sistemdeki dengelerin değişmesi nedeniyle Ay’ın Dünya’ya doğru tekrar yaklaşıp bu sefer parçalarına ayrılarak Satürn’ün halkalarının bir benzerini Dünya için oluşturması bir başka ihtimal. Ayrıca Ay’ın savrularak Güneş Sistemi’ni terk etmesi, diğer ihtimaller arasında. Özetle, Ay Dünya’dan uzaklaşırsa gezegende gelgit olmayacak. Ancak o zamanlar muhtemelen Dünya’da yaşam da olmayacağı için bu fazla bir sorun yaratmayacak.
Son olarak, Dünya’nın eksen eğiminin 1 – 2 milyar yıl içinde kaotik hale geleceğini söyleyelim. Dünya’nın dönüş ekseni ve Ay’ın yörünge ekseni bozulacak, bu da gelgitleri daha da yavaşlatacak. Sonuç olarak Ay’ın Dünya’nın son gününe kadar yanı başında olacağını söyleyebiliriz.
Bunlara da Göz Atmak İsteyebilirsiniz
Kaynaklar ve İleri okumalar:
- Why the Moon is getting further away from Earth; Yayınlanma Tarihi: 1 Şubat 2011; Yayınlandığı Yer: BBC Bağlantı: https://www.bbc.com
- Marina Koren; The Moon Is Leaving Us; Yayınlanma Tarihi: 30 Eylül 2021; Yayınlandığı Yer: Theatlantic; Bağlantı: https://www.theatlantic.com
- The moon is moving away from Earth and this is making days longer; Yayınlanma tarihi: 5 Haziran 2018; Bağlantı: https://www.zmescience.com/
Dip Not
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konularda ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
