Sovyet kozmonot Yuri Gagarin, uzaya çıkan ilk insandır. Ancak yörüngeye çıkan ilk dünyalı olmaktan çok uzaktır. Çığır açan 1961 yolculuğundan birkaç yıl önce, Muttnik olarak da bilinen uzay köpeği Laika ( Layka), 3 Kasım 1957’de Dünya’nın yörüngesine giren ve orada ilk ölen hayvan olarak tarihe geçti.
Hayvanları uzaya göndermek, astronotların uzayda hayatta kalabilmelerini sağlamanın bir yolu olarak başladı. Bir canlının gerçek anlamda atmosferin dışına çıkarak uzaya erişebilmesi için karman çizgisini geçmesi gerekir. Bunun anlamı deniz seviyesinden yaklaşık 100 km yükselmesidir. Bunu başaran ilk hayvanlar aslında bir kutu dolusu meyve sineği idi.
Bu meyve sinekleri 1947 yılında bir V-2 füzesi aracılığı ile yerden yaklaşık 109 km yükselmeyi başardı. Bu araştırma temelinde kozmik ışınların canlılar üzerindeki etkilerini incelemeyi amaçlıyordu. Sineklerin görevden sağlıklı bir biçimde geri dönmeleri sayesinde, canlıların bu yükseklikte hayatta kalabildiğini ve ışınımdan etkilenmediğini keşfettik.
1950’lerde Sovyet ve Amerikan uzay programları fareleri, köpekleri, maymunları ve bir tavşanı uzaya gönderdi. Günümüzde daha çok köpek Laika’nın adını bilsek de uzaya ilk kediyi Fransa gönderdi. C 341 kod adlı bu kedi daha sonraları Félicette olarak isimlendirilecekti. Detaylar burada: Uzaya Giden İlk Kedi Félicette İle Tanışın
Yukarıda kısaca bahsettiğimiz gibi uzaya aslında pek çok hayvan gitti. Ancak hiçbiri Dünya’nın yörüngesine ulaşamamıştı. Köpek Laika bu ayrıcalığı istemeden elde eden ilk hayvandı. Ancak trajik bir şekilde, yolculuğu tek yönlü bir yolculuktu.
Laika isimli Köpek Neden Uzaya Gitti?
1957 yılında Amerika Birleşik Devleti ile Rusya arasındaki uzay yarışı hızlanmıştı. İlk yapay uydu Sputnik 1’in başarısının ardından, Sovyet lider Nikita Khrushchev, Sovyetlerin uzaya hakim olması gerektiği konusunda kararlıydı. Bolşevik Devriminin 40. yıldönümü, başka bir Sovyet başarısı için iyi bir tarihti. Bu onur 3 yaşındaki Laika isimli köpek sayesinde olacaktı.
Laika hayatını Moskova’da geçirmiş bir sokak köpeğiydi. Uzay programı kapsam çerçevesinde sokaklardan pek çok köpek seçildi. Bunların arasında sakinliği ve küçük boyutu ile dikkat çeken Laika’da vardı. Program için Laika, Albina ve Mushka adında üç köpek seçilecekti. Devamında da üçü birden yoğun bir eğitim programından geçti.
Eğitimleri boyunca, onları uzay ortamına hazırlamak için küçük kafeslerde tutuldular, özel jeller ile beslendiler ve sağlık kontrollerinden geçtiler. Albina, Laika’nın yedeği olarak görev yapacak ve Mushka da, yerde daha ileri testler için kontrol amaçlı kullanılacaktı.
Uzay Köpeği Laika Tek Yönlü Bir Yolculuk Yapacaktı
Bu arada uzay aracı da yolcusu için hazırlanmaktaydı. Aracın içinde karbondioksiti soğurup oksijen üretecek bir cihaz, sıcaklık aktivasyonlu bir fan vardı. 7 gün sürecek yolculuk için birçok jel köpek maması da bulunmaktaydı. Laika’nın uzayda yedi gün geçirdikten sonra oksijen yoksunluğundan 15 saniye içinde ağrısız bir ölümle ölmesini bekliyorlardı. Sistem buna göre hazırlanmıştı.
Fırlatmadan kısa bir süre önce, görevde çalışan bilim insanlarından biri olan Dr. Vladimir Yazdovsky, Laika’yı çocuklarıyla oynaması için eve götürmeye karar verdi. Bu sessiz ve sakin köpeğin yaşamak için çok az zamanı kaldığını herkes biliyordu. Yazdovsky sözde onun için iyi bir şey yapmak istemişti.
Planlanan kalkıştan üç gün önce Laika, yalnızca birkaç santimlik harekete izin veren seyahat alanına girdi. Bu esnada dar bir uzay giysisi giymişti. 3 Kasım sabahı 5:30’da gemi, normal yerçekimi seviyelerinin beş katına ulaşan G kuvvetleriyle korku içindeki yolcusu ile birlikte fırlatıldı.
Ancak kalkış anından itibaren bazı problemler vardı. Köpeğin kalkış öncesi 103 olan nabzı, 240’a fırlamış ve nefes alıp verme hızı 4 kat artmıştı. Yine de Laika canlı olarak yörüngeye çıkmayı başardı ve 103 dakika boyunca Dünya’nın çevresini dolaştı. Ama hikayesi burada son bulacaktı. Trajik bir şekilde, Laika birkaç saat içinde aşırı ısınmaya ve strese yenik düşecekti.
Laika’nın Ölüm Nedeni Uzun Süre Açıklanmadı
Laika’nın uzay yolculuğu sırasında ve sonrasında Sovyetler, onun rokette birkaç gün hayatta kaldığını iddia etti. Çağdaş yayınlarda ve hatta resmi belgelerde ölümünün doğal nedenlerden ötürü olduğu açıklandı. Laika’nın uzay köpeği eğitmenlerinden biri olan Oleg Gazenko, köpeğin aslında roket havalandıktan kısa bir süre sonra öldüğünü ancak 1993 yılında açıkladı.
2002’de bilim insanı Dimitri Malashenkov bunun nedenini anlamımıza sağladı. Ölüm nedeni uzay aracının içindeki sıcaklığın 90 derecenin üzerine ulaşmasıydı. Bunun nedeni ise Başbakan Nikita Kruşçev’in 7 Kasım 1957’ye denk gelecek bir uçuş talep etmesi üzerine aceleyle Sputnik 2’nin acele ve özensizce planlanması sonucunda ortaya çıkan teknik bir hataydı.
Sputnik 2, 14 Nisan 1958’de Dünya atmosferine tekrar girdikten sonra parçalandı. Kalan enkaz, Güney Amerika’nın Amazon bölgesinde bir yere düştü. Laika için, her şey mükemmel çalışsa ve bol yiyecek, su ve oksijene sahip olacak kadar şanslı olsaydı da, uzay gemisi 2.570 yörüngeden sonra atmosfere tekrar girdiğinde ölecekti. O dönemin teknik imkanları ile bu sonu engellemenin bir yolu yoktu.
Sonuç Olarak;
Yine de Laika’nın trajik misyonu, uzay uçuşlarında daha fazla ilerlemenin yolunu açtı. İronik bir şekilde, Laika’nın kesin olarak öleceğini vaat eden bir uçuş aynı zamanda uzayın yaşanabilir olduğunun da kanıtını bizlere sundu. Laika’nın hikayesi bugün web sitelerinde, YouTube videolarında, şiirlerde ve çocuk kitaplarında yaşıyor.
Aslına bakarsanız, Sovyetler Birliği 1951 ile 1966 arasında 71 köpeği uzaya gönderdi ve bunların 17’si öldü. Rus uzay programı, uzay testlerinde hayvanları kullanmaya hala devam ediyor. Ancak bu sefer çalışmalarda hayvanların hayatta kalacağına dair bir miktar umut bulunduğu söyleniyor.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Laika the space dog: First living creature in orbit. Yayınlanma tarihi: 14 Ocak 2022; Bağlantı: https://www.space.com/laika-space-dog
- The Sad, Sad Story of Laika, the Space Dog, and Her One-Way Trip Into Orbit. Yayınlanma tarihi: 11 Niasn 2018; Bağlantı: https://www.smithsonianmag.com/
- NASA, “60 years ago: The First Animal in Orbit,. Yayınlanma tarihi: & Kasım 2017. Bağlantı: https://www.nasa.gov
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
