Banyoda birkaç dakika kalmak ya da havuzda yüzmek, parmaklarımızda belirgin bir değişime yol açar. Normalde hafif çizgilerle kaplı olan parmak uçlarımız, kısa sürede buruşuk ve kırışmış bir görünüme bürünür.
Bilim insanları onlarca yıldır bu ilginç olayı araştırıyor. Sonucunda şaşırtıcı biçimde, suya daldığında yalnızca parmak uçları ve ayak parmaklarının derisi buruşuyor. Ancak kollar, bacaklar, yüz ya da vücudun diğer bölgelerinde bu tepki ortaya çıkımıyor.
Uzun süre araştırmacılar bu buruşmanın nasıl gerçekleştiğini anlamaya çalıştı. Fakat son yıllarda, bu olayın neden ortaya çıktığı ve hangi amaca hizmet ettiği sorusu daha fazla ilgi çekmeye başladı.
El ve ayak parmak uçlarımız nasıl buruşuyor?
Parmak uçlarının buruşması genellikle sıcak suda yaklaşık üç buçuk dakikada başlar. Bunun için en uygun sıcaklık 40°C’dir. Su sıcaklığı 20°C civarındaysa, buruşma süresi on dakikaya kadar uzar.
Çoğu araştırma, cildin en yüksek buruşma seviyesine ulaşmasının yaklaşık otuz dakika sürdüğünü göstermiştir. İlginç biçimde, yapılan son bir araştırma, ellerin sıcak sirkeye daldırılmasının cildi çok daha hızlı, yalnızca dört dakika içinde buruştuğunu ortaya koymuştur.
Bilim insanları uzun süre, parmakların suda buruşmasını derinin suyu emmesiyle açıklıyordu. Onlara göre su, osmoz adı verilen bir süreçle hücrelere giriyor ve üst deriyi şişiriyordu. (Osmoz, suyun yoğunluğu fazla olan bölgeye doğru geçmesidir.)
Ancak 1930’lu yıllarda yapılan araştırmalar bunun tam olarak doğru olmadığını gösterdi. Doktorlar, kolundaki ana sinirlerden biri olan “median siniri” kesilmiş hastaların parmaklarının suda buruşmadığını fark etti. Median siniri, terleme ve kan damarlarının daralıp genişlemesi gibi istemsiz işlevleri kontrol eder.
Bu bulgu, parmak uçlarının suda buruşmasının yalnızca derinin suyu emmesinden değil, sinir sisteminin aktif bir tepkisinden kaynaklandığını ortaya koydu. Yani bu olay, vücudun bilinçsiz bir sinirsel refleksidir.
Sinir sistemi parmak buruşma sürecini nasıl aktive eder?
1970’lerde yapılan yeni araştırmalar, bu durumun sinir sistemiyle ilişkisini daha da netleştirdi. Doktorlar, ellerin suya daldırılmasıyla oluşan buruşmayı, kan akışı gibi bilinçdışı süreçleri etkileyen sinir hasarını değerlendirmek için basit bir test olarak kullanmayı önerdi.
2003 yılında Singapur Ulusal Üniversitesi Hastanesi’nde görev yapan nörologlar Einar Wilder-Smith ve Adeline Chow, gönüllülerin ellerini suya daldırarak kan dolaşımını ölçtü. Parmak uçları buruşmaya başladığında, kan akışında belirgin bir azalma olduğunu buldular.
Ayrıca, parmaklardaki kan damarlarını geçici olarak daraltan bir lokal anestezik krem uyguladıklarında, suya daldırmadakiyle aynı düzeyde buruşma meydana geldi.
Wilder-Smith ve ekibine göre, eller suya daldığında parmaklardaki ter kanalları açılır ve suyun içeri girmesine izin verir. Bu da ciltteki tuz dengesini bozar. Tuz dengesindeki bu değişim, sinir uçlarını harekete geçirir ve ter kanallarının çevresindeki damarların büzülmesine yol açar.
Damarlar daralınca, parmak ucundaki etli kısım hacim kaybeder ve üstteki deri aşağı doğru çekilerek buruşur. Buruşma desenleri ise, derinin en dış tabakası olan epidermisin alttaki katmanlara nasıl tutunduğuna bağlı olarak oluşur.
Parmak buruşması ne avantaj sağlar?
Bir gün çocuklarından biri banyoda parmaklarının neden buruştuğunu sorduğunda, Nick Davis bu olgunun olası avantajını araştırmaya karar verdi. 2020 yılında Londra Bilim Müzesi’ni ziyaret eden 500 gönüllünün katılımıyla bir deney yaptı.
Katılımcılardan, plastik bir nesneyi kavramak için ne kadar kuvvet uyguladıklarını ölçtü. Sonuçta, elleri kuru olan katılımcılar, ıslak elleri olanlara göre nesneyi daha az kuvvetle kavrayabiliyordu. Ancak elleri birkaç dakika suda bekletilip buruştuğunda, aynı koşullarda kavrama kuvveti belirgin biçimde azaldı.
Davis’in bulguları, daha önce yapılan araştırmalarla da örtüşüyordu. Bu araştırmalara göre parmak uçlarının buruşması, ıslak nesneleri kavramayı kolaylaştırıyor.
2013’te İngiltere’deki Newcastle Üniversitesi’nde yapılan bir çalışmada, gönüllülerden farklı büyüklüklerde cam bilyeleri ve balık oltası ağırlıklarını bir kaptan diğerine taşımaları istendi. Deney iki koşulda yapıldı: nesneler ya kuru haldeydi ya da su dolu bir kabın içindeydi.
Sonuçlar dikkat çekiciydi. Katılımcılar, parmakları buruşmamışken suda duran nesneleri taşımak için %17 daha fazla zaman harcadı. Parmakları buruştuğunda ise aynı nesneleri %12 daha hızlı taşıyabildiler. Buna karşılık, kuru nesneleri taşırken parmakların buruşmuş olup olmaması herhangi bir fark yaratmadı.
Bu bulgular, parmak buruşmasının su altında kavrama yeteneğini artıran, ancak kuru yüzeylerde etkisiz kalan bir evrimsel uyum olduğunu düşündürüyor.
Suda buruşan parmaklar sağlığımız ile ilgili bize ne söyler?
Ayrıca, parmakların suda buruşması, vücudun sağlık durumunu da ortaya koyar. Sedef hastalığı (psoriasis) ve vitiligo gibi cilt rahatsızlıkları olan kişilerde buruşma daha geç oluşur. Kistik fibroz hastaları ellerinde ve avuç içlerinde aşırı buruşma gösterir; hastalığın taşıyıcıları bile bu durumu fark edebilir. Tip 2 diyabet hastaları genellikle parmaklarını suda daha az buruşmuş hâlde görür. Kalp yetmezliği olan kişilerde ise damar sistemindeki bozukluklar buruşmayı azaltır.
Daha da dikkat çekici olan, iki elin farklı derecelerde buruşmasıdır. Bir elin diğerine göre daha az buruşması, Parkinson hastalığının erken bir işareti olabilir. Bu durum, vücudun bir tarafındaki sempatik sinir sisteminin düzgün çalışmadığını gösterir.
Sonuçta, parmaklarımızın neden suda buruştuğunu hâlâ tam olarak bilmiyoruz. Yine de bu küçük fizyolojik tepki, doktorlara hastalıkları tanımada beklenmedik bir ipucu sunar.
Kaynaklar ve İleri Okuma
- Bull C, Henry J A. Finger wrinkling as a test of autonomic function. Br Med J 1977; 1 :551 doi:10.1136/bmj.1.6060.551-a
- Sáez, P., Zöllner, A.M. Mechanics Reveals the Biological Trigger in Wrinkly Fingers. Ann Biomed Eng 45, 1039–1047 (2017). https://doi.org/10.1007/s10439-016-1764-6
- The surprising benefits of fingers that wrinkle in water. Yayınlanma tarihi: 21 Haziran 2022; Bağlantı: https://www.bbc.com/
- Morgan RF, Reisman NR, Wilgis EF. Anatomic localization of sympathetic nerves in the hand. J Hand Surg Am. 1983 May;8(3):283-8. doi: 10.1016/s0363-5023(83)80161-0. PMID: 6875230.
- Davis NJ (2021) Water-immersion finger-wrinkling improves grip efficiency in handling wet objects. PLoS ONE 16(7): e0253185. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0253185
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
