Zhang Heng tarafından icat edilen Houfeng Didong Yi, yani dünyanın ilk deprem dedektörü, günümüzün modern sismograflarına pek benzemese de depremleri uzaktan tespit etme konusunda oldukça hassastı. Bu cihaz, antik Çin’in mühendislik ve bilimdeki ileri düzeyini gösteren dikkat çekici bir buluştu.
Günümüzde, dünyanın dört bir yanında stratejik noktalara yerleştirilmiş binlerce sismograf, sürekli veri toplayarak sismologlara depremleri daha iyi anlamaları için yardımcı oluyor. Henüz depremleri tam olarak tahmin edemesek de, sismik hareketleri tespit etme, kaydetme ve ölçme konusunda önemli ilerlemeler kaydettik.
Ancak bu sürecin başlangıcının 2000 yıl öncesine, MS 132 yılında Çinli astronom, matematikçi, mühendis ve mucit Zhang Heng‘e dayandığını öğrenmek şaşırtıcı olacaktır.
2005 yılında, bilim insanları Zhang Heng’in sismoskopunun bir kopyasını inşa etti. Bu kopya, Çin ve Vietnam’da meydana gelen dört gerçek depremden gelen sismik dalgaları simüle etmek için kullanıldı. Testlerin sonuçları oldukça etkileyiciydi; cihaz, tüm sismik dalgaları başarıyla tespit etti.
Daha da etkileyici olan, cihazın topladığı verilerin günümüz sismometrelerinden elde edilen verilerle tam olarak örtüşmesiydi. Bu, Zhang Heng’in cihazının, depremleri tespit etme konusundaki hassasiyetini ve doğruluğunu bir kez daha kanıtladı.
Zhang Heng Kimdi?
Antik Çin’de gökbilimciler, gökyüzünün hareketlerini izlemek ve gök olaylarını anlamak için çeşitli cihazlar geliştirdiler. Bu araçlar, gökcisimlerinin konum değişimlerini başarıyla tespit ediyordu. Ancak o dönemde depremlerin, Dünya’nın kabuğundaki tektonik plakaların hareketinden kaynaklandığı bilgisi mevcut değildi.
Bunun yerine, sismik olaylar gökten gelen önemli işaretler olarak kabul ediliyordu. Bu inanç doğrultusunda, Çinli liderlerin, krallıklarının herhangi bir bölgesinde meydana gelen depremlerden hızla haberdar olmaları hayati bir öneme sahipti.
Zhang Heng, Han Hanedanlığı döneminde (MS 25-220) yaşamış bir astronom, matematikçi, mühendis, coğrafyacı ve mucitti. Onun bilim dünyasına katkıları, astronomik gözlem araçlarından geliştirilmiş su saatlerine kadar uzanıyordu. Zhang, yaklaşık 2.500 yıldızın yer aldığı ayrıntılı bir yıldız kataloğu oluşturmuş ve bu alanda çığır açmıştı. Aynı zamanda ilk kilometre sayacını icat etmesiyle de tanınır.
Depremlerin yol açtığı yıkımlar, Zhang Heng’i uzaktaki sismik olayları bildirecek bir cihaz yapmaya yöneltti. Amacı yalnızca uzak bölgelerdeki depremleri tespit etmek değil, aynı zamanda öncü sarsıntıları analiz ederek büyük depremleri önceden tahmin edebilmekti. Bu vizyon, onu dünyanın ilk sismograf olan Houfeng Didong Yi’yi tasarlamaya itti.
Dünyanın İlk Sismografı Nasıl Çalışıyordu?
Zhang Heng’in tasarladığı ilk sismograf, büyük bir bakır gövdeye sahipti. Fıçı biçimindeki bu cihazın üst kısmında, doğu, batı, kuzey, güney, güneydoğu, güneybatı, kuzeydoğu ve kuzeybatı yönlerini işaret eden, başları aşağıya doğru bakan sekiz ejderha figürü yer alıyordu. Ayrıca her bir ejderhanın ağzında bir bakır top ve bu topların tam altında, ağzı açık bakır kurbağa figürleri vardı.
Cihazın iç kısmı, tarihi kayıtlarda çok detaylı anlatılmayan karmaşık bir mekanizmayı barındırıyordu. Araştırmacılar, ejderhaların ağızlarını açan mekanizmanın sekiz levye ile bağlantılı bir sarkaç sistemine dayandığını düşünüyorlar.
Normalde bu sistem kararsız bir denge durumundaydı. Ancak bir deprem sırasında, titreşim dalgaları bu dengeyi bozuyor, depremin geldiği yöndeki levye harekete geçiyor ve ejderhanın ağzındaki bakır topu düşürüyordu. Bakır top, hemen altındaki kurbağanın ağzına düştüğünde bir ses çıkarıyor ve bu ses, gözlemcilere o yönde bir deprem meydana geldiğini bildiriyordu.
MS 138’de Bu Cihaz İlk Depremi Algılamayı Başaracaktı
Zhang Heng’in sismografı, MS 138’de Luoyang’da büyük bir başarıya imza attı. Bronz topun düşme sesi saraydaki imparatorluk görevlilerinde heyecan yarattı. Topun düştüğü yön, depremin başkentin batısında meydana geldiğini işaret ediyordu. Başlangıçta kimse bu bilgiye inanmadı çünkü Luoyang’da hiçbir sarsıntı hissedilmemişti. Ancak birkaç gün sonra batıdan gelen bir haberci, bölgede gerçekten bir deprem olduğunu bildirdi.
Bu olay, sismografın doğru çalıştığını kanıtladı. İmparatorluk tarihçileri, sismografın tespit ettiği depremleri kaydetmeye başladı. Zhang Heng, bu icadıyla yalnızca çağını değil, aynı zamanda bilime yaptığı katkılarla geleceği de etkiledi.
Bu başarı, imparatorluk tarihçilerini harekete geçirdi. Onlar, Zhang Heng’in sismografının tespit ettiği depremleri kaydetmeye başladılar. Bu gelişme, deprem bilimi tarihinde bir dönüm noktası oluşturdu ve Zhang Heng’in adını ölümsüzleştirdi.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Ancient Chinese Earthquake Detector Invented 2,000 Years Ago Really Worked!. Yayınlanma tarihi: 9 Eylül 2019; Kaynak site: Ancient Origins. Bağlantı: Ancient Chinese Earthquake Detector Invented 2,000 Years Ago Really Worked!
- The Ancient Chinese Earthquake Detector That’s Puzzling Modern Researchers. Yayınlanma tarihi: 6 Eylül 2019; Kaynak site: Amusing Planet. Bağlantı: The Ancient Chinese Earthquake Detector That’s Puzzling Modern Researchers/
- World’s first earthquake detector was invented 2000 years ago in China. Yayınlanma tarihi: 26 Nisan 2019; Kaynak site: ZME Science. Bağlantı: World’s first earthquake detector was invented 2000 years ago in China
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
