Muhtemelen duymuşsunuzdur: Çin’deki tüm insanların aynı anda zıplaması durumunda, Dünya’nın dönüş hızının veya yörüngesinin değişeceği yönünde bir söylenti vardır. Gelin, bu iddiayı bir düşünce deneyiyle test edelim. Diyelim ki bu yazıyı yeryüzündeki herkes okudu ve ikna olup tam olarak aynı anda zıpladı. Hazır… ve… zıpla! Peki, sizce aynı anda zıplamak gerçekten bir şeyi değiştirdi mi?
Elbette, her etkinin bir tepkisi olması fizik yasalarının temel kurallarından biridir. Ancak insan sayısı ne kadar fazla olursa olsun, toplam kütlemiz, özellikle de yeryüzüne dağınık şekilde yayılmışsak, Dünya’nın devasa kütlesiyle kıyaslandığında son derece önemsiz kalır.
Teknik olarak, bu senaryoda Dünya’ya bir miktar enerji aktarılır, ancak bu enerji çok geniş bir alana yayıldığından, etkisi bahçelerde bir dizi ayak izi bırakmaktan öteye geçmez. Öyleyse, düşünce deneyimizi bir adım ileri taşıyalım: Ya dünyadaki tüm insanları aynı anda zıplamak üzere tek bir noktada toplayabilseydik?
Ya Bir Araya Gelsek Ve Zıplasak
8 milyar civarında insanın omuz omuza durabildiğini varsayalım. Bu durumda yaklaşık 805 kilometrekarelik bir alan kaplardık. Bu da Yalova’dan biraz daha küçük bir yüzölçümüne denk gelir.
Tüm insanlık aynı anda tek bir noktada zıplasa bile, bunun sonucunda Dünya’nın tek bir atomunu bile yerinden oynatmamız mümkün olmazdı. Dünya yaklaşık 5.972 × 10²⁴ kilogram ağırlığındadır. Bu da, toplam kütlemizin yanında neredeyse akıl almaz bir fark olduğunu gösterir.
Günümüzde bir insan ortalama 30 cm zıplar. Ancak bu zıplama çaresizce kısa sürer ve çok geçmeden aynı noktaya geri döneriz. Hepimiz tekrar yere indiğimizde, teorik olarak Dünya da çok çok küçük bir miktarda hareket eder, fakat ardından yine kendi konumuna geri döner. Yani bu eylemin Dünya’nın yörüngesi üzerinde hiçbir etkisi olmaz.
Peki, Dünya’nın yörüngesini değiştiremesek bile, en azından bu senkronize zıplayış küçük çaplı bir depreme yol açar mı?
Aynı Anda Zıplamak Depreme Neden Olur mu?
Bir deneyde, bilim muhabiri ve sunucu Greg Foot, bu soruya cevap aradı. Bir festival kapsamında bir araya gelen 50.000 kişiden aynı anda zıplamaları istendi. Gerçekten de bu senkronize zıplama, Richter ölçeğine göre yaklaşık 0,6 büyüklüğünde bir depreme neden oldu. Ancak bu sarsıntı, elbette Dünya’yı yerinden oynatacak ya da dönüş hızını değiştirecek bir güce sahip değildi.
Deney sonucunda şu çıkarım yapıldı. “Depremler, en az sekiz büyüklüğüne ulaşmadıkça gezegenin dönüşünü etkilemez. Böyle bir etki için, şu anda Dünya’da yaşayan insan sayısının yedi milyon katı kadar kişiye ihtiyaç vardır.”
Öte yandan, gerçekten büyük depremler Dünya’nın dönüşünü etkiler. Örneğin, 2011 yılında Japonya’da meydana gelen büyük deprem, Dünya’nın dönüş hızını artırdı. Bu olaydan sonra, günler 0.0000018 saniye kısaldı. Bunun nedeni, kütlenin dönen bir cismin merkezine yaklaştığında dönüş hızının artmasıdır.
Dünya’yı Nasıl Yerinden Oynatabiliriz?
Aslında fizik, gezegenleri hareket ettirebileceğimizi söyler. Bir roketi uzaya fırlatmak Dünya’yı zıt yönde çok az da olsa iter. Bu tıpkı bir silahın geri tepmesine benzer. Bilimkurguda bu tür gezegen taşıma fikirlerine sıkça rastlanır.
Gerçek hayatta durum çok farklıdır çünkü Dünya inanılmaz derecede büyük bir kütleye sahiptir. Diyelim ki milyar tane, her biri 10 tonluk roketi aynı yöne fırlattık. Bu devasa çaba Dünya’nın hızını yalnızca saniyede 20 nanometre kadar değiştirir. Bu değişim, gezegenin saniyede 30 kilometrelik gerçek hızının yanında neredeyse yok sayılır.
Bazı astronomlar gezegenleri uzun jeolojik zaman ölçeklerinde nasıl hareket ettirebileceğimizi teorik olarak inceledi. Ancak bu süreçler insan ömrü için değil, milyonlarca yıl için geçerlidir. Bu yüzden acil bir durumda bir gezegeni roketle yönlendirmek pratikte mümkün değildir.
Tüm bunlardan sonra, isterseniz siz zıplamaya devam edin. Dünyanın gidişatında bir değişiklik oluşturamasanız bile en azından sağlığınız için hareket ederek egzersiz yapmış olursunuz.
Yazının devamında ayrıca göz atmak isterseniz: Düşen Asansörde Son Saniye Zıplamak Hayatta Kalmanızı Sağlar mı?
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Moving the Earth: a planetary survival guide; yayınlanma tarihi: 20 Ekim 2008; Bağlantı: https://www.newscientist.com/
- What if everyone on Earth jumped at the same time?; Bağlantı: https://science.howstuffworks.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
