Bilim, kilo vermenize yardımcı olabilecek basit ama etkili bir yönteme dikkat çekiyor: Porsiyonların daha büyük görünmesini sağlamak. Bu sayede insanlar daha az servis yapıyor ve daha az yiyor. Bu etkiyi açıklayan optik yanılgıya Delboeuf yanılsaması denir. Tabak boyutu, aynı miktardaki yemeği daha fazla ya da daha azmış gibi algılamamıza neden olarak porsiyon kontrolünü doğrudan etkiler.
Pek çok “kilo verme” iddiası asılsızdır, ancak bu fikirde ilginç olan, bir yanılsamanın gerçek bir etki yaratabilmesidir. Daha büyük porsiyonların daha fazla yememize neden olduğunu biliyoruz. Ancak daha büyük görünen porsiyonlar tam tersine, daha az yememize yol açar.
Bu yanılsama, 1865 yılında Belçikalı psikolog Joseph Delboeuf tarafından keşfedilen Delboeuf illüzyonuna dayanır. Klasik örneğinde, aynı boyuttaki iki siyah daire, biri büyük, diğeri küçük beyaz bir dairenin içinde yer alır.
Küçük beyaz dairenin içindeki siyah daire, büyük beyaz dairenin içindekinden daha büyük görünür. Bunu bir dilim cheesecake için düşünürsek, siyah daire tatlıyı, beyaz daire ise tabağı temsil eder. Sadece tabak boyutunu değiştirerek tatlınızın daha büyük ya da daha küçük algılanmasını sağlayabilirsiniz.
Görsel illüzyonlar insanları uzun zamandır büyülemiştir, ancak genellikle açıklanması gereken sorunlar olarak görülür. Filozoflar, bu yanılsamaları varlık (ontoloji) ve bilgi (epistemoloji) kavramlarına dair ortaya koyduğu zorluklar açısından inceler.
Psikologlar ise bu tür illüzyonların insan beyninin nasıl çalıştığını ve sınırlarını anlamamıza nasıl ışık tuttuğunu araştırır.
Tüketici davranışları üzerine çalışan bilim insanları, örneğin Brian Wansink ve Koert van Ittersum, optik illüzyonların tüketimi azaltmak ve artan obeziteyle mücadele etmek için nasıl kullanılabileceğini incelemiştir.
Delboeuf Yanılsaması Bizi Nasıl Etkiler?
Daha küçük tabaklar kullanmak, porsiyon boyutlarını sınırlamak için oldukça basit bir çözümdür. Ancak mesele sadece daha az alan sunmak değildir. Araştırmalar, küçük bir tabakta servis edilen bir porsiyonun gerçekte olduğundan daha büyük göründüğünü gösteriyor. Bu yüzden insanlar küçük tabaklarda daha az yemek koyar ve daha az tüketir.
Daha büyük tabaklar ise tam tersine bir etki yaratır—porsiyon gerçekte olduğundan daha küçük görünür. Tabak boyutunun porsiyon algısını yanıltıcı etkisi, Delboeuf yanılsaması ve buna yakın olan Ebbinghaus yanılsaması ile açıklanır.
Delboeuf ve Ebbinghaus yanılsamaları, merkezdeki hedef (örneğin daire) ile çevresindeki bağlam arasındaki boyut farkına dayanır. Yemek, büyük bir tabakta daha küçük görünür ve bu da fazla porsiyon koymamıza yol açar. Ancak boyut farkının etkisi, renk kontrastı meselesiyle daha da karmaşıklaşır.
Tabakla yiyeceğin rengi arasında belirgin bir kontrast yoksa fazla porsiyon koyma eğilimi artar. Örneğin, kremalı soslu makarnanın beyaz tabakta servis edilmesi bu duruma iyi bir örnektir. Ayrıca, tabak rengi ile masa örtüsü arasında yüksek kontrast varsa da fazla porsiyon koyma ihtimali yükselir.
Bu nedenle büyük tabak kullanıyorsanız, yemeğin renginden farklı renkte ama masa örtüsüne benzeyen renkte tabak seçmek daha iyi bir tercih olur.
Bu illüzyonlar içeceklerde de işe yarar. Şekerli içecekleri ya da alkolü azaltmak istiyorsanız kısa ve geniş bardaklar yerine uzun ve ince bardaklar kullanın. Aynı miktarda içecek olsa bile insanlar uzun, ince bardaktan daha az içer. Bu etki yetişkinlerde de çocuklarda da görülür ve çocuklarda daha belirgindir.
Aynı durum içecek doldururken de geçerlidir. Deneyimli bar çalışanları bile, eğitim almalarına rağmen, kısa ve geniş bardaklara daha fazla doldurma eğilimi gösterir. Bu illüzyon öylesine etkilidir ki, çoğu kişi büyük boy içeceklerin aslında bir küçük boydan çok da fazla olmadığını fark edince şaşırır.
Sonuç olarak
Görsel illüzyonlar, yeme davranışını yönlendirmek için basit ama etkili bir araç sunar. Daha küçük tabaklar kullanmak, büyük tabaklarda yiyecek ve masa örtüsü arasında renk kontrastını iyi ayarlamak ve uzun, ince bardaklar tercih etmek porsiyon kontrolünü destekler. Aynı şekilde, bu etkiyi sağlıklı yiyeceklerin tüketimini artırmak için de kullanabilirsiniz; örneğin sebzeler için büyük yeşil tabaklar veya su için kısa ve geniş bardaklar seçebilirsiniz.
Tüketimi azaltmak ve kilo vermekle ilgili pek çok iddia bilimsel dayanaklardan yoksundur. Ancak burada anlatılan bu küçük görsel hileler, gerçekten işe yarayan pratik uygulamalardır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Deception Diet: How Optical Illusions Can Trick Your Appetite. Yayınlanma tarihi: 28 Ocak 2012; Bağlantı: https://www.npr.org/
- Evans RB. Joseph Delboeuf on visual illusions: a historical sketch. Am J Psychol. 1995 Winter;108(4):563-74. PMID: 8585601.
- Food deprivation reduces the susceptibility to size-contrast illusions. 2018 Sep 1;128:138-144. doi: 10.1016/j.appet.2018.06.006. Epub 2018 Jun 6, PMID: 29885383 DOI: 10.1016/j.appet.2018.06.006
- Peng M. How does plate size affect estimated satiation and intake for individuals in normal. Weight and overweight groups? Obes Sci Pract. 2017 Jun 27;3(3):282-288. doi: 10.1002/osp4.119. PMID: 29071104; PMCID: PMC5598018.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
