Optik illüzyonları genel olarak, sanat veya bilim derslerine konu olup birkaç gün sonra unutulan konular olarak biliriz. Oysa ki çoğu zaman farkında olmasak bile günlük hayatımızda da pek çok kez optik illüzyona tanıklık ediyoruz. Şimdi aşağıdaki görselin iki tane yemek tabağı olduğunu düşününüz. Sizce hangi tabak daha dolu gözüküyor? İlk kez 1865’te belgelenen bu durum Delboeuf yanılsaması olarak isimlendirilmektedir.
Aslında hepimizin daha doğrusu kilo vermek isteyenlerin alışageldiği bir söylem vardır. Yemekleriniz için küçük tabaklar kullanırsanız, yiyecekleriniz daha çok görünür. Bu da size tokluk hissi verir. İşte bu söylem köklerini Delboeuf yanılsamasından alır.
Bu yanılsama 1865 yılında Belçikalı filozof, matematikçi, deneysel psikolog Joseph Remi Leopold Delboeuf tarafından ilk olarak ortaya konmuştur. Bu nedenle de onun adı ile anılmaktadır. Delboeuf, aynı çaptaki iki çemberden birinin çevresinin daha büyük bir çemberle çevrelenmesi durumunda, çevrelenen çemberin daha küçük olarak algılandığını göstermiştir.
Çemberlerin arasındaki boşluk azaldığı zaman, kişiler çemberleri bir bütün olarak algılayacağı için bir yanılsama olmayacaktır. Ancak iç ve dış çemberler arasındaki mesafe arttıkça yanılsama artmaktadır. Siyah daireyi çilekli cheesecake ile ve beyaz daireyi tabakla değiştirirseniz tatlınızın gerçekten daha büyük veya daha küçük göründüğünü siz de fark edebilirsiniz.
Tabağınızı Her Doldurduğunuzda Delboeuf Yanılsaması Etkisi Altında Kalırsınız
Bu yanılsamanın bizler açısından anlamı şudur. Aynı porsiyon büyüklüğündeki bir yemek, küçük bir tabakla servis edildiğinde olduğundan daha fazla görünecektir. Buna karşın büyük bir tabakla servis edildiğinde ise olduğundan daha az algılanacaktır.
Delboeuf yanılsaması, iki eş merkezli çemberin göreceli boyutu, iç çemberin çapı (yiyecek porsiyonu) ve dış çemberin çapı (kabın, tabağın sınırı) arasındaki ilişkiye dayanır. İki çember arasındaki renk kontrastının artması durumunda, farklılık daha belirgin hale gelmektedir. Bu da yanılsamanın etkisini arttıracaktır.
Konu ile ilgili yapılan bir çok çalışmada bu yanılgının gerçek olduğu gözlenmiştir. Hatta tam da bu nedenle, zaman içinde restoranlar daha küçük sofra takımlarıyla yemek sunmaya başlamışlardır.
Sonuç olarak bir büyük tabağa ve bir küçük tabağa iki özdeş porsiyon yiyecek koyarsanız, büyük tabaktaki porsiyon daha küçük görünür. Öyle olduklarını bilsek bile beynimiz bu etkiye aldanmaktan kendini alamaz. Ancak konu ile ilgili ilerleyen yıllarda yapılan bir başka çalışma bu illüzyonun etki etmesi için başka bir temel motivasyona daha sahip olmamız gerektiğini bizlere gösterdi.
Karnınız Aç İse Delboeuf Yanılsaması Fazla da Fark Yaratmayacaktır
Delboeuf yanılsaması, kendinizi aç hissettiğinizde daha küçük porsiyonlar yemeniz için kendinizi kandırmanıza yardımcı olmaz. Ben-Gurion Üniversitesi’nden psikolog Noa Zitron-Emanuel ve Tzvi Ganel tarafından yapılan çalışmada araştırmacılar iki deneysel katılımcı grubuna Delboeuf yanılsamasının örneklerini sundu.
Deney esnasında bir grup, deneyden 3 saat önce son yemeğini yemişti. Yani karınları açtı. Diğer grup ise son yemeğini bir saat önce yemişti. Deney sonucunda aç olanların diğerlerine göre çok daha az farkı anladığı ortaya çıktı.
Diğer bir deyişle aç katılımcılar tok katılımcılara göre yedikleri yemeğin boyutlarını daha doğru tahmin etti. Ayrıca bu bulgular, fazla kilolu kişilerde gıda boyutu yanılsamasının normal kilolu insanlara göre daha az olduğunu gösteren bir başka çalışmanın sonuçlarıyla da uyumluydu.
Sonuç olarak Delboeuf yanılsaması, yemek seçimlerimizi etkileyen birçok bilinçaltı önyargıdan sadece biridir. Bu tür etkilerin önüne geçemeyebiliriz ama biraz planlamayla bunları lehimize çevirebiliriz. Ancak eğer karnınız çok aç ise aslında bu durum fazla da işe yaramayacaktır. Yani aç karnına ne kadar küçük tabaklarla yemek yerseniz yiyin beyninizi ikna etmeniz kolay olmayacaktır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Deception Diet: How Optical Illusions Can Trick Your Appetite. Yayınlanma tarihi: 28 Ocak 2012; Bağlantı: https://www.npr.org/
- Does Plate Size Used in Food Service Affect Portion Perception?; DOI:10.21763/tjfmpc.270704; Bağlantı: https://dergipark.org.tr/tr/
- Smaller Plates Don’t Make Meals Look Bigger When You’re Hungry. Yayınlanma tarihi: 12 Temmuz 2018; Bağlantı: https://blogs.scientificamerican.com
- Food deprivation reduces the susceptibility to size-contrast illusions; 2018 Sep 1;128:138-144. doi: 10.1016/j.appet.2018.06.006. Epub 2018 Jun 6, PMID: 29885383 DOI: 10.1016/j.appet.2018.06.006
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
