“Dünyanın en büyük nehri hangisidir?” sorusunu çevrenize sorduğunuzda alacağınız yanıt büyük ihtimalle Amazon, Nil ya da Mississippi olacaktır. Oysa, dünyanın en büyük nehirlerinden bazıları aslında gökyüzünde yer alır. Binlerce kilometre uzunluğa ve yüzlerce kilometre genişliğe sahip bu dev su taşıyıcı sistemlere atmosferik nehir denir.
Amazon Nehri’nin normal akışının yaklaşık iki katı akışa sahiptir .
Okullarda öğrendiğimiz temel bilgiye göre, su döngüsü denizlerdeki suyun buharlaşarak atmosfere yükselmesi ve ardından yağmur şeklinde tekrar yeryüzüne dönmesiyle gerçekleşir. Ancak 1998 yılında, bu bilgi kısmen güncellendi. Araştırmalar, buharın sadece yükselmekle kalmadığını, aynı zamanda gökyüzünde nehirler halinde aktığını ortaya koydu.
Atmosferik nehir nedir?
Atmosferik nehirler, atmosferde yoğun miktarda su buharı taşıyan uzun ve dar hava şeritleridir. Binlerce kilometre uzunluğa, yüzlerce kilometre genişliğe ulaşabilirler. Ortalama bir atmosferik nehir, Mississippi Nehri kadar su buharı taşırken, en güçlüleri bu miktarın 15 katına kadar çıkabilir.
Bu sistemler genellikle tropik okyanuslardaki sıcak sularda oluşur ve jet akımları sayesinde karaya doğru yönelir. Karaya ulaştıklarında taşıdıkları nem, yağmur ya da kar olarak yeryüzüne düşer. Özellikle dağlık bölgelerde, yükselen nem soğuyup yoğunlaşır ve şiddetli yağışlara yol açar.
Atmosferik nehirler, dünya genelinde en çok orta enlemlerde görülür. Örneğin, ABD’nin Batı Kıyısı’nda Pasifik Okyanusu ana nem kaynağı olurken, Sierra Nevada gibi dağlar bu nemi tutarak yoğun yağış alan bölgeler oluşturur.
Bu yapıya iyi bir örnek, Hawaii yakınlarındaki tropik bölgelerden ABD’nin batı kıyılarına kadar uzanan ve “Ananas Ekspresi” olarak bilinen atmosferik nehirdir. 1861 yılında, böyle bir sistem Kaliforniya’da 43 gün süren şiddetli fırtına ve yağışlara neden olmuş; bunun sonucunda 1.553 kilometrelik devasa bir göl ortaya çıkmıştır.
Ancak her atmosferik nehir yıkıcı etkilere yol açmaz. Aslında çoğu, su kaynaklarını besleyen yararlı yağmur veya kar sistemleridir. Asıl tehdit, bu oluşumların giderek daha sık ve daha geniş çaplı hâle gelmesidir.
Atmosferik nehirler buzullarının erime hızındaki artıştan da sorumludur
Kuzey Kutbu’ndaki deniz buzu örtüsü, bilindiği üzere dramatik bir şekilde küçülüyor. Bu küçülmede rol oynayan etkenlerden biri de atmosferik nehirlerdir. Sıcak hava, daha fazla su buharı taşıma kapasitesine sahiptir. Gezegenin ve özellikle Kuzey Kutbu’nun ısınmasıyla birlikte, bol miktarda nem içeren atmosferik nehirler ve diğer fırtına sistemleri soğuk bölgelerde bile daha sık görülmeye başlamıştır.
Atmosferik nehirler, yeni oluşan deniz buzunun üzerinden geçtiğinde taşıdığı ısı ve yağış, ince ve kırılgan buz örtüsünü eritir. Bu hava olaylarının giderek daha sık görülmesi, kalıcı bir buz tabakasının oluşmasını da zorlaştırmaktadır. Araştırmalar, 1979’dan 2021’e kadar gözlemlenen buzul kaybının yaklaşık %34’ünün, atmosferik nehirlerin artan sıklığıyla ilişkili olduğunu ortaya koymuştur.
Küresel ısınma atmosferik nehirleri nasıl etkiliyor?
Daha sıcak hava, daha fazla nem anlamına gelir. Bu nedenle küresel sıcaklıklar arttıkça atmosferik nehirlerin daha yoğun hâle gelmesi ve bunun da şiddetli, aşırı yağış olaylarında artışa yol açması beklenmektedir. “Benim elimden ne gelir?” diyenler için son bir hatırlatma: Antropojenik ısınma, yani fosil yakıtların yakılması gibi insan faaliyetlerinin neden olduğu sıcaklık artışı, atmosferik nehirlerdeki artışın temel nedenidir.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- What are atmospheric rivers?.Yayınlanma tarihi: 31 Mart 2023. Bağlantı: What are atmospheric rivers?
- Atmospheric rivers are hitting the Arctic more often, and increasingly melting its sea ice. Kaynak site: Conversation. Yayınlanma tarihi: 6 Şubat 2023. Bağlantı: Atmospheric rivers are hitting the Arctic more often, and increasingly melting its sea ice
- Zhang, P., Chen, G., Ting, M. et al. More frequent atmospheric rivers slow the seasonal recovery of. Arctic sea ice. Nat. Clim. Chang. 13, 266–273 (2023). https://doi.org/10.1038/s41558-023-01599-3
- What is an atmospheric river? With millions of people under flood alerta. A hydrologist explains the good and bad of these storms and how they’re changing. Yayınlanma tarihi: Kaynak site: Conversation. Bağlantı: What is an atmospheric river? With millions of people under flood alerta. A hydrologist explains the good and bad of these storms and how they’re changing.
- Gershunov, A., Shulgina, T., Clemesha, R.E.S. et al. Precipitation regime change in Western North America.The role of Atmospheric Rivers. Sci Rep 9, 9944 (2019). https://doi.org/10.1038/s41598-019-46169-w
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
