Çöl kelimesini duyduğunuzda, aklınıza yakıcı güneş, kum ve uçsuz bucaksız kum tepeleri gelebilir. Ancak çöller düşündüğümüzden çok daha çeşitlidir ve bulundukları konuma göre farklılık gösterir. Bu farklılıklar nedeniyle, Dünya’nın en büyük çölü sanıldığı gibi bir sıcak çöl değil, Antarktika’dır.

Çöller, Dünya’nın kara alanının beşte birinden fazlasını kaplayan geniş kurak bölgelerdir. Ancak sanılanın aksine, çöllerin yalnızca %20’si kumla kaplıdır. Bir bölgenin çöl olarak kabul edilmesi için, yıllık yağış miktarının 250 mm’nin altında olması gerekir.
Çöl dendiğinde genellikle sıcak, kum tepeleriyle kaplı bir arazi hayal edilse de, gerçekte Dünya’da dört ana çöl türü bulunmaktadır. Bu çöl türleri arasındaki en büyük fark, sıcaklık seviyeleri ve coğrafi konumlarıdır:

- Sıcak çöller: Tropikal ve subtropikal bölgelerde bulunur, yüksek sıcaklıklara sahiptir. Örnek: Sahra Çölü.
- Soğuk çöller: Yüksek enlemlerde yer alır ve düşük sıcaklıklara sahiptir. Örnek: Antarktika Çölü.
- Kıyı çölleri: Okyanus veya deniz kıyısında yer alır ve soğuk su akıntılarının etkisiyle oluşur. Örnek: Atacama Çölü.
- Subtropikal çöller: 30° kuzey ve güney enlemleri arasında bulunur ve yıllık ortalama sıcaklıkları 18°C’nin üzerindedir. Örnek: Kalahari Çölü.
Dünyanın en büyük çölü ve en kurak yeri aslında Antarktika’dır
Antarktika, yalnızca Dünya’nın en izole kıtası olmakla kalmaz, aynı zamanda en soğuk ve en kurak kıtasıdır. Yıllık yağış miktarı 51 mm’den az olduğu için çöl kategorisine girer. Aslına bakarsanız, Sahra Çölü’nün büyük bir kısmı, Antarktika’nın aldığı yağış miktarının yaklaşık iki katı kadar yağış alır.

Antarktika’nın kıyı bölgeleri biraz daha fazla yağış alsa bile, yağan yağmur ve kar doğrudan buz tabakasının üzerine düştüğü için toprağa karışmaz. Bu nedenle, Antarktika, düşük sıcaklıkları ve kurak yapısıyla yalnızca buzla kaplı bir kıta değil, aynı zamanda gezegenimizin en büyük ve en ekstrem çölü olarak kabul edilmektedir.
Google’da “Dünyanın en kurak yeri” şeklinde bir arama yaptığınızda, karşınıza çıkan çoğu makale Şili’deki Atacama Çölü’nü cevap olarak gösterecektir. Atacama Çölü, gerçekten de gezegendeki en ekstrem yerlerden biridir. Dünyanın en kurak ve en eski çölü olarak kabul edilen bu bölgede, son 500 yılda neredeyse hiç yağmur kaydedilmemiştir.

Ancak, gezegendeki en kurak yer Atacama Çölü değil, Antarktika’daki McMurdo Kuru Vadileri’dir. Bu bölgeye yaklaşık 2 milyon yıldır hiç yağmur yağmamıştır. McMurdo Kuru Vadileri, düşük sıcaklıkları, aşırı düşük nem oranı ve katabatik rüzgarlarıyla, Dünya’nın en kurak noktası olarak kabul edilir. Bu yüzden, NASA ve bilim insanları, burayı Mars benzeri ortamları incelemek için doğal bir laboratuvar olarak kullanmaktadır
Dünyadaki diğer büyük çöller nelerdir?
İlginç bir şekilde, dünyanın ikinci büyük çölü de soğuk bir çöldür. Arktik Çölü, toplam yaklaşık 13,7 milyon kilometrekarelik bir alanı kaplamaktadır. Bu bölgedeki yıllık yağış miktarı 250 mm’nin altındadır. Yağışların büyük bir kısmı kar şeklinde düşer.
Arktik Çölü, Kanada, Danimarka, Norveç, Rusya, İsveç ve ABD’nin hak iddia ettiği veya kontrol ettiği bölgelerin bir kısmını kapsar. Bu geniş ve zorlu çölün ortalama sıcaklığı -20°C civarındadır. Ancak kış aylarında sıcaklık -50°C’ye kadar düşer. Yaz aylarında, Kuzey Kutbu Çölü’nde güneş yaklaşık 60 gün boyunca hiç batmaz. Ancak bu sürekli aydınlık dönemi, kışın uzun süren karanlık dönemler takip eder.

Dünyanın üçüncü büyük çölü, aynı zamanda dünyanın en büyük sıcak çölü olan Sahra Çölü’dür. Toplam 9,4 milyon kilometrekarelik bir alanı kaplayan bu çöl, Kuzey Afrika’daki toprakların büyük bir kısmını oluşturur. Sahra Çölü’nün yıllık ortalama yağış miktarı, çölün kuzey ve güney kenarlarında oldukça düşük seviyelerdedir. Ancak, orta ve doğu kısımlarında neredeyse hiç yağış kaydedilmez. Sahra’da sıcaklıklar 50°C’nin üzerine çıkar ve gece-gündüz arasındaki sıcaklık farkı oldukça yüksektir.

Batı Asya’da bulunan Arabistan Çölü (Arap Çölü), dünyanın dördüncü büyük çölüdür. Toplam 2,3 milyon kilometrekarelik bir alanı kaplayan bu geniş çöl, Yemen, Basra Körfezi, Umman, Ürdün ve Irak’ın büyük bir kısmını içine alır. Asya’daki Gobi Çölü ise, dünyanın beşinci en büyük çölüdür.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- What’s the largest desert in the world? (Hint: It’s not the Sahara, according to experts). Yayınlanma tarihi: 6 Mayıs 2023. Kaynak site;: ZME Science. Bağlantı: What’s the largest desert in the world? (Hint: It’s not the Sahara, according to experts)
- McKinnon, M. (2016), Rocks in Chile help scientists hunt for life on Mars, Eos, 97, https://doi.org/10.1029/2016EO057363. Published on 09 August 2016.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel