Çöl kelimesini duyduğunuzda akıl genellikle güneşe, kuma ve kum tepelerine doğru kayar. Ama gerçekte çöller sandığınızdan çok daha çeşitlidir ve bulunduğu konuma göre de farklılık gösterir. Bunun bir sonucu olarak da dünyanın en büyük çölü unvanını Antarktika kazanır.
Çöller, Dünya kara alanının beşte birinden fazlasını kaplar ve aslında bunların yalnızca %20’si kumla kaplıdır. Yılda 2500 mm’den daha az yağış alan araziler çöl olarak tanımlanır. Çölü düşündüğümüzde, kum tepelerinden oluşan kurak bir ortam hayal etsek de Dünya’da dört ana çöl türü vardır. Bu çöller arasındaki arasındaki en önemli fark ise, sıcaklıkları ve Dünya’nın neresinde olduklarıdır.
Dünyanın en büyük çölü ve en kurak yeri aslında Antarktika’dır
Yukarıdaki açıklamadan da anladığınızı gibi hepimizin yakından tanıdığı Sahra çölü dünyadaki en büyük sıcak çöldür. Büyüklük açısından Antarktika Çölü, toplam 13,8 milyon kilometrekarelik büyüklüğüyle gezegendeki en büyük çöldür. Antarktika sadece Dünya’nın en izole kıtası değil aynı zamanda en soğuk kıtasıdır. Yıllık yağış miktarı 51 milimetreden az olduğundan da çöl olarak kabul edilmektedir.
Aslına bakarsanız Sahra Çölü’nin büyük bir kısmı Antarktika’nın iki katı kadar yağmur alır. Antarktika’nın kıyı bölgeleri daha fazla yağmur alsa da yağan yağmur da kar üzerine yağdığı için toprağa karışmaz.
Google arama motoruna Dünyanın en kurak yerini sorduğunuzda karşınıza çıkan bir çok makale, size cevap olarak Şili’deki Atacama Çölünü söyleyecektir. Atacama Çölü gerçekten de ekstrem bir yerdir. Gezegendeki en kurak ve en eski çöl olan bu çölde son 500 yılda neredeyse yok denecek kadar az yağmur kaydedilmiştir. Ancak Antarktika’daki McMurdo Kuru Vadileri gezegendeki en kurak yeri oluşturuyor. Buraya yaklaşık 2 milyon yıldır yağmur yağmıyor.
4.800 kilometrekarelik bölge, neredeyse hiç su içermiyor. Eşsiz koşulları nedeniyle buz ve kar içermeyen bu vadiler, Dünya’nın şu anda Mars’a en yakın manzaraları sunması nedeniyle araştırmacıların da ilgisini çekiyor.
Dünyadaki diğer büyük çöller nelerdir?
İlginç bir şekilde dünyanın ikinci büyük çölü de soğuktur. Arktik Çölü toplam yaklaşık 13,7 milyon kilometrekarelik bir alanı kaplamaktadır. Toplam yağış miktarı 250 mm’nin altındadır ve çoğunlukla kar şeklindedir.
Çöl, Kanada, Danimarka, Norveç, Rusya, İsveç ve ABD’nin hak iddia ettiği veya kontrol ettiği bölgelerin bir kısmını kaplar. Kuzey Kutbu Çölü’nde ortalama sıcaklık -20 °C olup kışın -50 °C’ye kadar düşer. Yaz aylarında güneş 60 gün boyunca batmaz. Daha sonra kışın uzun süreli karanlık dönemleri olur.
Dünyanın üçüncü büyük çölü Sahra’dır, aynı zamanda dünyanın en büyük sıcak çölüdür. Toplam 9,4 milyon kilometre kare büyüklüğe sahiptir ve Kuzey Afrika’daki toprakların çoğunu kaplar. Yıllık ortalama yağış miktarı, çölün kuzey ve güney kenarlarında çok düşük seviyeden, orta ve doğu kısımlarında neredeyse hiç olmamasına kadar değişmektedir. Sahra’da sıcaklıklar da oldukça yoğundur ve 50°C’nin üzerine çıkabilmektedir.
Batı Asya’da bulunan Arabistan Çölü ya da Arap Çölü, Dünya’nın dördüncü büyük çölüdür. 2,3 milyon kilometrekarelik bir alanı kaplamaktadır. Yemen, Basra Körfezi, Umman, Ürdün ve Irak’ın çoğunu kapsar. Asya’daki Gobi Çölü de dünyanın beşinci en büyük çölüdür. Toplam 1,2 milyon kilometrekarelik arazi alanına sahiptir ve kuzeybatı ve kuzey Çin’in yanı sıra güney Moğolistan’ın bazı kısımlarını kapsamaktadır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- What’s the largest desert in the world? (Hint: It’s not the Sahara, according to experts). Yayınlanma tarihi: 6 Mayıs 2023. Kaynak site;: ZME Science. Bağlantı: What’s the largest desert in the world? (Hint: It’s not the Sahara, according to experts)
- McKinnon, M. (2016), Rocks in Chile help scientists hunt for life on Mars, Eos, 97, https://doi.org/10.1029/2016EO057363. Published on 09 August 2016.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
