Dönmeyi Bıraktıktan Sonra Baş Dönmesinin Nedeni Biyolojiden Çok Fiziktir!

Kendi etrafınızda döndüğünüzde (ve durduğunuzda) kulaklarınızda olan biten şey biyoloji kadar fizikle de ilişkilidir.

Eğer lunaparka gittiyseniz atlı karıncadan indikten sonra kendinizi bir süre sarhoş gibi hissettiğiniz zamanları hatırlarsınız. Emin olun durumu yaşayan yalnızca siz değilsiniz. İnsanlar, yoğun bir dönme hareketi yaptıktan sonra genellikle sersemlik ve baş dönmesi hissederler.

Bu baş dönmesi diğer adıyla vertigo sadece etrafımızda döndüğümüz de değil aynı zamanda bir koltuktan hızlı bir biçimde kalktığımız zamanlarda da gerçekleşir. Döndükten sonra hissettiğimiz baş dönmesinin nedeni aslında eylemsizliktir. Eylemsizlik ya da atalet, cisimlerin hareket durumlarını koruma eğilimleridir. Bu maddeler için ortak özelliktir ve fiziğin temel yasalarından biridir. Bir cisim, kendisine bir dış kuvvet uygulanmadıkça hareketsiz kalacak ve durmak zorunda kalmadıkça hareket halinde olacaktır. Bu yasa, iç kulağımızdaki karmaşık bir sistemle birleşince baş dönmesinin nedenini oluşturur.

Baş Dönmesi Neden Olur?

İç kulakta bulunan vestibüler sistem vücudumuzun dengesini korumaktan sorumludur. Vücudumuz bu sistem sayesinde kafamızın dik mi, yatay mı, hareket ediyor mu yoksa duruyor mu olduğunu algılar. İç kulağın labirent yapısında, birbirine dik açılarda düzenlenmiş üç yarım daire şeklindeki kanal vardır. Bu kanalların her biri 3 eksen boyunca hareketi ayrı ayrı algılar.

Bu kanallar, endolenf denilen iç kulak sıvısı ve tüy gibi olan duyu sinir hücreleri içerir. Kafanızı belirli bir yöne doğru hareket ettirdikçe, endolenf eylemsizlik kanunu nedeniyle hareket yönüne direnir. Endolenfin bu hareketi tüysü hücrelerin beyne sinyal göndermelerini sağlar. Beynimiz de bu sinyalleri yorumlayarak başımızın pozisyonunu anlayabilir.

Bir dönme hareketi sırasında, endolenf de sizinle birlikte hareket etmeye başlar. Ancak durduğunuz anda atalet nedeniyle sıvı bir süre daha hareket etmeye devam eder. Bu süre boyunca sinir hücreleri beyne hala dönmekte olduğunuz mesajını gönderir. Bu da sonucunda ani baş dönmesine neden olur. Bir süre sonra endolenfin dönüşü duracaktır ve beyne daha fazla sinyal gitmeyecektir. Bu durumda, beyin dönüşünüzün durduğunu anlayacak ve sonucunda baş dönmeniz sona erecektir.

İsterseniz bu durumu küçük bir deneyle siz de tecrübe edebilirsiniz. Sağ tarafınıza doğru hızlıca 5-10 kez kendi etrafınızda dönün ve durun. Durduğunuzda baş dönmesi yaşayacaksınız. Baş dönmeniz geçtikten sonra, birinci aşamayı tekrarlayın ancak durduğunuz anda bu kez solunuza doğru aynı sayı kadar dönün. Bu sefer durduğunuzda başınızın dönmediğini göreceksiniz. İkinci durumda endolenfinizi tersi yönde hareket ettirdiğiniz için iki etki bir biçimde birbirini yok edecektir.

Balerinler Başları Dönmeden Defalarca Dönüşü Nasıl Yapabilirler?

Baş dönmesinin nedenini anladıktan sonra akla gelen soru balerinlerin, patencilerin ya da semazenlerin en ufak bir baş dönmesi belirtisi bile göstermeden nefes kesici dönüşleri nasıl yapabildikleridir. Aslında bunun arka planı bilimsel bir açıklamadan ziyade bu kişilerin sürekli tekrar ile geliştirdikleri bir beceri ile ilişkili.

Bu kişiler dönme esnasında genellikle bir noktaya odaklanma yöntemini kullanıyorlar. Bir noktaya sabitlenme tekniği, dönüş sırasında kafanın en sön dönen ve buna rağmen dönüşü ilk tamamlayan kısım olmasını sağlıyor. Hızla döndükten sonra da tekrar aynı noktaya odaklanıyorlar. Bu yöntem kafanın sabit tutulmasını ve dengeyi korumayı sağlıyor.

Bu beceri balerinler ya da semazenler tarafından yıllar içinden geliştiriliyor olsa da buz patencilerinin yaptığı dönüşler daha hızlıdır. Bu yüzden bu numarayı yapmaları imkansızdır. Bunun yerine onlar mümkün oldukça gözlerini yere sabitleyerek dönme etkisini azaltmaya çalışırlar. Aslında baş dönmesi hissini onlar da yaşarlar ancak sürekli tekrar ile bu durum ile baş etmeyi öğrenirler.

Tüm bunların ötesinde yeterince tekrar yaptıktan sonra beyinde uyum sağlamaya başlıyor gibi gözüküyor. Çünkü yapılan bazı araştırmalar balerinlerin beyinlerinde, iç kulaktan gelen bu verileri işleyen beyincik bölgesinin ve beynin serebral korteks biriminin farkı geliştiği kanıtlıyor. Görünen o ki yıllarca süren antrenmanları, beyinlerinin sürekli yaşadıkları bu duruma uyum sağlayacak şekilde değişmesine neden oluyor.

Kaynaklar ve ileri okumalar:

• Why Does Spinning Make You Dizzy? Yayınlanma tarihi: 10 Nisan 2012; Bağlantı: Why Does Spinning Make You Dizzy/
• Why do I feel dizzy after spinning?; Yayınlanma tarihi: 18 Ekim 2018; Bağlantı: https://www.popsci.com/
• Why Do We Feel Dizzy When We Spin?; yayınlanma tarihi: 16 Şubat 2022; Bağlantı: Why Do We Feel Dizzy When We Spin?

Size Bir Mesajımız Var!

Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.

Matematiksel