Bilim insanları hobilere ihtiyaç duyarlar. Ağır iş yüküne rağmen Dartmouth Üniversitesi’nden profesör ve astrofizikçi olan ve aynı zamanda saksafon çalan Stephon Alexander da onlardan birisi. Profesör için caz müziğin dâhisi ise John Coltrane; “Einstein, Kepler ve Newton derecesinde önemli bir insan.” diye tanımlıyor bu müzisyeni. Dâhi cazcıdan TED konuşmasında “bütün çalışma yönümü değiştiren ve beni fizik biliminde yeni bir keşfe ulaştıran müzisyen” şeklinde bahseden Alexander, aynı zamanda Coltrane’in “Giant Steps” parçasının açılışına benzeyen notaları saksafonuyla seslendiriyor. Kendisi caz sevgisinin, ona teorik fizik konusunda da farklı görüş açıları kazandırdığını düşünüyor.
Birçok kişi iyi bir bilim insanı olmak için gerekli olan şeyin kapalı kapılar ardında formüllere boğulmuş biçimde çalışmak olduğunu düşünürken, Alexander bize alternatif bir öneri ile geliyor. Doğru çözüme ulaşabilmek için bazen mantıksız bir şeyler yapmanız gerebilir. Aradığınız cevaplar kapının dışında, belki de bir caz kulübünde kafanızı boşaltınca aniden belirebilir. Kendi doğaçlama müziğinin özellikle fizik hakkında düşünürken çok fazla etkilendiğini de ekliyor profesör konuşmasına. Bu durum, kendi deyimiyle, idollerinin dev ayak izlerini takip etmesinin bir sonucu. Bildiğimiz üzere Einstein da bir müzisyendi. Keman ve piyano çalar, özellikle Mozart’ın eserlerini beğenir ve teorik çalışmalarına ondan ilhamlar bulurdu.
“Einstein, yaratıcılık ve önseziyi kullandığı kadar matematiksel kesinliği de kullanmıştır. Tıpkı kahramanı Mozart gibi, o da kalbiyle çalan bir doğaçlamacıydı.”
Profesör Alexander için “doğaçlama, hem müzik hem de fizikte karakteristik bir özellik”.Ona göre Coltrane “fizik sayesinde müzik alanında mucitlik” yaparken; Einstein da “müzik sayesinde fizik alanında mucitlik” yapmıştır.
Stephon Alexander halka açık birçok dersinde ve “Fiziğin Cazı” isimli kitabında Albert Einstein ile John Coltrane’in çok fazla ortak noktaları olduğunu vurguluyor. Birçok müzisyenin “Beşli Çemberi” olarak bildiği çembere benzeyen ancak John Coltrane’in kendisinin geliştirdiği “Coltrane Çemberi”ne dikkatimizi çeken Alexander’a göre bu dâhi müzisyen, çizimini 1967 yılında saksafonist ve profesör Yusef Lateef’e vermiş ve profesör Lateef de bunu müzikte çığır açan “Gam ve Melodik Paternler Deposu” isimli kitabında kullanmış. Ayrıca Prof. Lateef, otobiyografisinde, Coltrane’in müziğinden “ruhani bir yolculuk” ve “Otofizyopsişik müziğin zengin geleneksel ögelerini içeren” bir müzik olarak bahsediyor. Yazar Stephon Alexander, bunun “kuantum teorisi için Einstein’ı motive eden geometrik prensip” ile aynı olduğunu belirtiyor.
İki tanım da yersiz görünmüyor. Müzisyen ve internet günlüğü yazarı Roel Hollander’ın notlarındaysa şu yazıyor: “Thelonius Monk bir sözünde ‘Tüm müzisyenler bilinçaltında matematikçidir.’ der. John Coltrane gibi müzisyenler ise müziğin matematiği konusunda son derece bilinçlidir ve bunu çalışmalarında uygular.”
Coltrane ayrıca Einstein’ın çalışmalarından haberdar olmasının yanında bu çalışmalar hakkında konuşmaktan da büyük keyif alırdı. Müzisyen David Amram, Giant Steps albümünün dâhisi Coltrane’in kendisine “müzikte Einstein’ın çalışmasına benzer bir şey yapmak istediğinden” bahsettiğini hatırlıyor.
Hollander, Coltrane’in matematiğini, ilk olarak “Müzik&Geometri”, ikinci olarak “Ton Çemberi” şeklinde iki teori-ağırlıklı bölüme ayırıyor. Coltrane’in kendisi bile meşhur bestelerinin içeriğinde bulunan derinlikli teorik çalışmadan genel olarak bahsetmek konusunda istekli değildi ve bestelerinin onun yerine konuşmasını tercih ederdi.
Coltrane’in bu şairane iletişim şekli, müzik yorumcuları için onun özel çemberine yönelik geniş çaplı yollar sunmaya devam ediyor. Çeşitli caz müzisyenleri, klarnetçiler ve diğer müzisyenler onun “matematiksel prensipler”inde ilahi bağlantıları olan bir müzikal sistem gördüklerini söylüyorlar. Hatta kimi müslüman caz müzisyenlerinin görüşlerine göreyse bu sistem olcukça İslamî öğeler barındırıyormuş.
Profesör Lateef de buna katılanlardan bir tanesi. Coltrane’le yıllarca yakın olarak çalışmış bir müzik profesörü olarak, 2013’teki ölümünden bu yana dünyanın her yanında, özellikle teori ve müziğin evrensel birlikteliği konusunda önemli bir otorite ve akıl hocası olarak saygıyla anılıyor kendisi. Hatta Lateef bir konuşmasında, Coltrane’in yaşamının son döneminde ürettiği başyapıtı olan “A Love Supreme” eserinin, politik tepkilerden korkmasa “Allah Supreme” isminde çıkabileceğinden bahseder. Bazıları bu iddiayı taraflı bulsa da Coltrane’in müzikal teorisine dair düşüncelerde gördüğümüz şey onun, yukarıdaki çizimi de dahil ve Lateef’in de yazdığı gibi, “müziğin yapısı”nı bilimsel bir keşif olduğu kadar dinî bir tecrübe halinde düşünen bir müzisyen olarak tanınmasıdır. Ona göre her ikisi de “müzisyenin aklında deneyimden süzülüp varlığa dönüşen” sezgisel süreçlerdir.
Caz müziğin karmaşık ve bir o kadar güzel matematiksel yapısına John Coltrane’in getirdiği soluğa kulak vermek isterseniz, yazımızda da sıkça bahsi geçen “Giant Steps” parçasını buyurun dinleyin:
Ahmet Caner Sönmez
Kaynak: Open Culture
Matematiksel
