Halo ve Horn Etkisi: Dış Görünüş Fikirlerimizi Nasıl Etkiler?

Güneşe baktığınızda bazen onu net bir şekilde görürsünüz. Ama bazen gerçek şeklinden çok daha büyük olduğunu fark edersiniz. Aynı durum Ay için de geçerlidir. Aslında bu bir optik illüzyondur. Güneş veya Ay çevresinde büyük bir halka veya ışık çemberi fark edenlerin gördüğü şey aslında 22 derece hale ( halo) olarak tanımlanmaktadır. 

Benzer bir durum bir metafor olarak kişiler için de kullanılır. Halo ve beraberinde Horn etkisi, bir kişi, ürün veya şirket güneş gibi parladığında da olur. O zaman onları net bir şekilde görmeyiz ve her türlü alakasız niteliği onlara ilişkilendiririz.

‘Ne kadar güzel bir kadın, çok başarılı birine benziyor. ‘Ne kadar temiz yüzlü bir adam. İş yerinin vazgeçilmezi olmalı. Çok da iyi bir babadır’. ‘Daha önceki işinden kovulmuş, demek ki hiçbir işi yapamıyordu.’… Tanıdık geldi mi? Sonuçta çoğu zaman bir ilişkinin tüm seyrini etkileyen bu ilk izlenim olur. Ancak insanları tek bir özelliğe göre sınıflandırma alışkanlığınız var ise, Halo veya Horn etkisi altında olabilirsiniz.

Çevremizdeki dünya karmaşıktır. Mantık ve rasyonalite ile desteklenen kararlara varmak için gerekli tüm bilgileri toplamamız ise bu karmaşık dünyada oldukça çok zaman alır. Bu yüzden, hızlı kararlar almamız gerektiği zamanlarda bazı varsayımlarda bulunmayı tercih ederiz. İşte bu zamanlarda da bilişsel önyargılar yaparız.

Halo Ve Horn Etkisi Nedir?

Halo ve Horn etkisi bir kişide göze çarpan bazı özelliklere dayalı olarak yaptığımız yargı hatalarıdır. Halo etkisinin bir örneği, bir fotoğraftaki yakışıklı bir kişinin aynı zamanda genel olarak iyi bir insan olduğunun varsayılmasıdır. Horn etkisi ise; bireyin sahip olduğu bir tane olumsuz özellikten yola çıkarak, diğer özellikleri hakkında da olumsuz çıkarımlar yapmaktır.

Halo etkisi ilk olarak 1907’de Amerikalı psikolog Frederick Wells tarafından tanımlandı ve daha sonra, uçuş komutanlarından subaylarını fiziksel görünüm, zeka ve liderlik gibi çeşitli farklı yönlerde değerlendirmelerini isteyen psikolog Edward Thorndike tarafından incelendi.

Sonuçları inceleyen Thorndike, fiziksel nitelikleri için yüksek puanlar alan memurların zeka ve liderlik becerileri açısından da yüksek puanlar aldığını buldu. Oysa bu hatalı bir korelasyondu. Komutanların belirli özellikleri diğerlerinden bağımsız olarak değerlendiremedikleri anlaşılıyordu.

Halo etkisi nedeniyle, bir kişinin olumlu olduğunu düşündüğümüz bir özelliğini not ederiz. Ve bu nedenle, diğer olumlu özellikleri o kişiyle ilişkilendiririz. Bunun sonucunda da sadece onlar hakkında daha olumlu düşünmekle kalmayız. Aynı zamanda olumsuz özelliklerini de gözden kaçırma eğiliminde oluruz.

Ters Halo etkisi de, algılanan olumlu bir özelliğin bir kişinin olumsuz değerlendirilmesine yol açmasıdır. Zengin insanların bu nedenle genellikle eğitimsiz ve kendini beğenmiş olduğunu düşünürüz. Ayrıca çekice insanları kibirli ve bencil olarak etiketleyebiliriz.

Günlük Yaşantımızda Halo Ve Horn Etkisi

Bir an için düşünürsek, bunların yalnızca belirsiz psikolojik fenomenler olmadığını fark edersiniz. Aslında çoğumuz benzer yanılgılara hayatımız boyunca düşmüşüzdür. Yargılarımızın her zaman rasyonel, mantıklı, gerçeklere dayalı olduğunu düşünmeyi severiz. Ama bu nadiren gerçek olur. Aslında hepimiz bilişsel önyargılarımız tarafından yönetiliriz.

Bu nedenle Halo ve Horn etkisi günlük etkileşimlerimizde, arkadaşlıklarımızda ve ilişkilerimizde karşımıza sık çıkar. Bir yabancıya karşı nazik olma ya da umursamama kararımız bile bu etki ile şekillenir.

Halo etkisi yalnızca diğer insanlara bakış şeklimizle sınırlı değildir. Ürünler ve markalar gibi şeyleri nasıl değerlendirdiğimizde de rol oynar. Örneğin, belirli bir marka hakkında olumlu bir izleniminiz varsa, izleniminizin ürünün kalitesiyle hiçbir ilgisi olmasa bile, o markadan ürün satın alma olasılığınız daha yüksek olacaktır.

Markalar bu eğilimi iyi analiz edip müşterileri avucunun içinde tutmaya çalışır. Bu nedenle marka elçileri olarak yüksek profilli, çekici ünlüleri seçerler. Oysa ki en kaliteli marka veya sizin için en iyi marka en popüler ve en çok reklamı yapılan marka olmayabilir.

Ne yazık ki, halo etkisinin açık bir örneği tıp alanındadır. Doktorlar bazen önce test yapmadan hastaları görünüşlerine göre yargılama tuzağına düşebilirler. Oysa sağlıklı görünen birinin sağlıklı olmama ihtimali de her zaman olasıdır.

Halo Ve Horn Etkisi Öğretmenleri de Etkiler

Araştırmalar, en çekici fiziksel niteliklere veya en çekici isimlere sahip öğrencilerin en yüksek notları aldığını göstermiştir. Öğretmenler deneyimli olsalar bile, yine de bu bilişsel tuzağa düşebilirler. Yani Halo etkisi aynı zamanda bazı öğretmenlerin neden daha iyi görünen öğrencilere daha yüksek notlar verdiğini de açıklamaktadır.

Halo etkisini yaratan bir dizi faktör olsa da, bir kişinin çekiciliği bilişsel önyargı üreten en yaygın özellikler arasındadır. Kilo, saç ve göz rengi gibi fiziksel özellikler çekicilik algılarına katkıda bulunacaktır. Bu durumun risklerini anlamak açısından güzel bir örnek olan bu deneye göz atabilirsiniz: Kuraldışı Bir Öğretmen Jane Elliott ve Ayrımcılık Deneyi

Halo ve horn etkisini anlamak, bilişsel önyargılarımızı tanımamıza, yapısını bozmamıza ve üstesinden gelmemize yardımcı olur. İster başka bir kişiyi değerlendirmeye çalışıyor, ister hangi siyasi adaya oy vereceğinize karar veriyor veya hangi filmi izleyeceğinizi seçiyor olun, o kişi hakkındaki izlenimlerinizin diğer özelliklerine ilişkin değerlendirmelerinizi nasıl değiştirebileceğini düşünmelisiniz.

Halo etkisinin farkında olmak hayatımızdaki ön yargıları ortadan kaldırmasa da objektif karar verme becerilerimizi geliştirmemize kesinlikle yardımcı olacaktır.

Kaynaklar ve ileri okumalar için:

• The Halo Effect: The Superpower of Beautiful People. yayınlanma tarihi: Bağlantı: https://sproutsschools.com/
• Schouteten, J. J., Gellynck, X., & Slabbinck, H. (2019). Influence of organic labels on consumer’s flavor perception and emotional profiling. Comparison between a central location test and home-use-test. Food research international (Ottawa, Ont.), 116, 1000–1009. https://doi.org/10.1016/j.foodres.2018.09.038.
• Why do positive impressions produced in one area positively influence our opinions in another area? Bağlantı: https://thedecisionlab.com/biases/halo-effect
• Thorndike, E.L. (1920). A constant error in psychological ratings. Journal of Applied Psychology, 4(1), 25–29. https://doi.org/10.1037/h0071663.
• Talamas, S. N., Mavor, K. I., & Perrett, D. I. (2016). Blinded by Beauty: Attractiveness Bias and Accurate Perceptions of Academic Performance. PloS one, 11(2), e0148284. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0148284.

Size Bir Mesajımız Var!

Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.

Matematiksel