Tetrakromasi Nedir? İnsanlar Neden Ve Nasıl Tetrakromat Olur?

“Bilim insanları … genini buldu” cümlesini Google’da aratırsanız karşınıza, her türlü kaynaktan binlerce başlık çıkacaktır. Benzer bir başlık da şu biçimde olacaktır. “Bilim insanları gözlerinde yepyeni bir renk alıcı türüne sahip sahip bir kadın buldu.” 2016 yılına ait olan bu başlık bizi tetrakromasi ve devamında tetrakromatlar ile tanıştırmıştı.

Trikromat Görme Nedir?

İnsanların çoğu “trikromat”tır ve bu da koni hücrelerimizin üç çeşit olduğunu belirten bir terimdir. Gözlerimizin arkasında fotoreseptörlerimiz vardır. Bunlar, amacı gözbebeklerimize gelen ışık fotonlarını yakalamak olan hücrelerdir. Çubuklar ve koniler olarak ikiye ayrılırlar. Çubuklar, hareketi ve düşük ışık durumlarını seçmek için ayarlanmıştır ve retinanın çevresinde yer alırlar. Bu da gözümüzün yan tarafından geçen hareketli şeyleri bulanık bir şekilde görmemizin nedenidir.

Koniler merkezidir ve bu da en keskin renk görüşünüzün gözlerinizin önünde olmasını sağlar. Üç tip koni vardır ve her biri belirli bir ışık dalga boyutu için ayarlanmıştır. Bu da hangi rengi gördüğümüzü belirler.
Genel olarak kısa, orta ve uzun dalgalardır ancak kabaca mavi, yeşil ve kırmızıya karşılık gelirler. Bu koniler arasındaki değişiklikler, opsin adı verilen tek bir proteine bağlıdır.

Çoğu renk körü insan ve köpekler de dahil olmak üzere diğer birçok memeli türü yalnızca iki tane koni hücresine sahiptir. Bu nedenle görebilecekleri farklı renk tonlarının sayısı sınırlıdır. Bununla birlikte, araştırmacılar, dört farklı tip koni hücresine sahip bireyleri de bulmuşlardır. Tetrakromatlar denilen bu kişiler normalden 100 milyon kat daha fazla renk tonu ayırt eder. 

Şimdi yukarıdaki şekle bakın. Eğer bu üç renkteki dairelerin içinde aynı renkten noktalar görüyorsanız normal (trikromat) bireysiniz. Eğer içlerinde farklı renkten halka oluşumu görüyorsanız tetrakromat olabilirsiniz.

Tetrakromat Nasıl ve Neden Olunur?

Tetrakromasi, renk bilgisini iletmek için gözde dört tip koni hücresine sahip olma durumudur. Tetrakromasi olan organizmalara tetrakromatlar denir. Her bir koni hücresi kendi çapında 100 farklı tonu algılar. Sonucunda bu 3 koni hücresi çeşidi arasındaki olası kombinasyonları düşününce normal bir insanın 1 milyon farklı rengi algılayabildiği öngörülür. Ancak bazı kadınlarda üç değil, dört tip renk fotoreseptörü bulunmaktadır. Bu nedenle de bu kadınlar çoğu insanın asla ayıramayacağı bazı renkleri ayırt edebilirler.

Tetrakromasi mutasyonu yalnızca X kromozomundan geçer. Kadınlar, biri annelerinden (XX) ve diğeri babalarından (XY) olmak üzere iki X kromozomu alır. Her iki X kromozomundan gerekli gen mutasyonunu miras alma olasılıkları daha yüksektir. Erkekler sadece bir X kromozomu alır. Mutasyonları genellikle anormal trikromasi veya renk körlüğü ile sonuçlanır. Anormal trikromasi olan birinin annesi veya kızı, büyük olasılıkla bir tetrakromattır.

Sekizde bir kadının, bu ilave gen değişkenine sahip olduğu düşünülmektedir ancak bunun tetrakromasi yerine geçip geçmeyeceği bilinmemektedir. Bu güce sahip olanlar, bizlerin tek ton olarak gördüğü yerlerde, diğer renkleri de görürler. Bu, yeni bir araştırma alanıdır ve koşullar oldukça nadir ve az açıklanmış durumdadır.

Dört rengi ayırt etme yeteneğinin avantajı hala gizemini korumaktadır. İnsanlar da dahil olmak üzere bazı türlerin herhangi bir evrimsel amaç için tetrakromasiye ihtiyacı yoktur. Ancak bazı türlerde tetrakromasi tamamen hayatta kalmakla ilgilidir. Bazı kuşlar, yiyecek bulmak veya bir eş seçmek için tetrakromasiye ihtiyaç duyar.

Tetrakromatlar İle Nasıl Tanıştık?

Tetrakromatların bulunduğuna dair ilk şüpheler 1948 yılında Hollandalı bilimci HL de Vries tarafından yapılan çalışmalarla belirmişti. De Vries’ın çalışmalarında renk körü olan erkeklerin 2 normal 1 mutant, yani yeşil veya kırmızıya karşı daha az hassas olan koni hücresine sahip olmasının yanında; renk körü erkeğin annesinin ya da kızının 1 mutant koni hücresiyle 3 normal koni hücresine (toplamda 4) sahip olduğu tespit etmişti.

Bulgunun önemine karşın tetrakromatlar 80’lerin sonuna kadar fazla dikkat çekmedi. İlerleyen süreçte Cambridge Üniversitesi’nden John Mollon konu üzerine çalışmaya başladı. Yaptığı hesaplamalar sonucunda da toplumda %12 civarındaki kadında tetrakromat göz yapısı bulunması gerektiğini hesaplayacaktı. 2007’de sinirbilimci Gabriele Jordan bu konuda biraz daha farklı bir çalışma yapmaya karar verdi. Çalışmasının sonucunda da cDa29 isimli ilk tetrakromat kadınla tanışmış olduk.

Siz de Bir Tetrakromat Olabilirsiniz

Birçok gerçek tetrakromat asla 4. tip koni hücresini kullanma gereksinimi duymamış olduğundan bu özelliğe sahip olduklarını hiç fark edememiş olabilir. Üzücü olan bir şey varsa bizler Cda29’un gözleri gibi dünyayı göremiyoruz. Bu nedenle de tam anlamıyla diğer renklerin nasıl oldukları hakkında bir fikrimiz yok. Renkli diye nitelendirdiğimiz çoğu şey zaten trikromat bireylerin algılarına göre üretilmiştir. Yani bütün dünyamız trikromatlara göre ayarlıdır.

Concetta Antico, genetik tetrakromasiye sahip bir ressam ve sanat öğretmenidir. Sidney’de büyürken, kendi görsel hayal dünyasında her zaman “biraz alışılmışın dışında” olduğunu söylüyor. Yukarıda onun tarafından yapılmış olan bir resmi görüyorsunuz.

Çok daha fazla çalışmaya ve Jordan’ın çalışmasının doğrulanıp tekrarlarla desteklenmesine ihtiyaç var. Eğer tetrakromatların gerçekten de var olduklarını doğrularsak bu bize sadece insan duyularının sınırları hakkında bilgi vermekle kalmayacak; bilim insanlarına daha hassas yapay duyulu cihazlar üretmeleri ve geliştirmeleri için fırsatlar sunup görüş kabiliyetimizin nasıl işlediği hakkında da daha fazla ipuçları verecek.

Kaynaklar ve ileri okumalar: 

• Scientists Have Found a Woman Whose Eyes Have a Whole New Type of Colour Receptor. Kaynak site: Science Alert. Yayınlanma tarihi: 25 temmuz 2016. Bağlantı: Scientists Have Found a Woman Whose Eyes Have a Whole New Type of Colour Receptor/
• Tetrachromacy (‘Super Vision’);https://www.healthline.com/
• What is tetrachromacy and how do I know if I’ve got it? Yayınlanma tarihi: Kaynak site: Science Fokus. Bağlantı: What is tetrachromacy and how do I know if I’ve got it/
• Jordan G, Mollon JD. A study of women heterozygous for colour deficiencies. Vision Res. 1993 Jul;33(11):1495-508. doi: 10.1016/0042-6989(93)90143-k. PMID: 8351822.

Size Bir Mesajımız Var!

Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.

Matematiksel