Dünyanın ilk tapınağı olarak bilinen Göbekli Tepe’yi inşa eden avcı toplayıcılar şaşırtıcı geometri becerilerine sahiptiler.
Göbekli Tepe, dünyanın bilinen en eski tapınağıdır. Şanlıurfa’nın kuzeydoğusundaki Örencik köyü yakınlarında bulunan bölge aynı zamanda dünyanın en çok araştırma konusu olan kazı alanlarından biridir. Göbekli Tepe mevcut haliyle arkeologların incelemekte olduğu Neolitik alanlar arasında en ilgi çekici olanlarından birisidir.
Bu alanın insanların en erken din pratiklerine, yerleşik hayata geçtiği ve hayvan ve bitkileri evcilleştirmeye başladığı döneme ışık tutacağı neredeyse kesindir. Bir çok şeyin yanı sıra burayı inşa eden ilk insanları geometri becerileri de araştırmacıları büyülemektedir.
Göbekli Tepe Nasıl Keşfedildi?
Bölge ile ilgili farkındalık 1963 yılında İstanbul Üniversitesi ve Chicago Üniversitesinin ortak bir çalışması olan ve Halet Çambel ile Robert Braidwood’un öncülüğünde, “Güneydoğu Anadolu Bölgesi Tarih Öncesi Araştırmaları” (Prehistoric Research in Southwestern Anatolia) adı altında bir proje sonucunda gerçeklemiştir.
Göbeklitepe ilk kez bu araştırma projesinde incelenmiş ve Amerikalı arkeolog Peter Benedict’in yazdığı raporla bilimsel olarak kayıtlara geçmiştir. Bu yapılan çalışma ancak 1980 yılında İstanbul Üniversitesi tarafından yayınlanabilmişti. Benedict burayı özel bir yer olarak tanımlamamış hatta burada bir arkeolojik çalışmanın gereksiz olduğunu yazmıştı
Bu nedenle bölge ile ilgili araştırmalar 1993 yılında Alman bir arkeolog olan Klaus Schmidt’in bölgeden haberi olması ile başlamıştır. Schmidt’in işleri yoluna koyması on yıl kadar sürdüğü için de alandaki kazılar 2007 yılına dek başlayamamıştır.
Kısa süre sonra Göbekli Tepe’nin MÖ 9600’lü yıllara tarihlenen ve daha önce rastlanmamış dini inanç kanıtları sunan en eski alanlardan birisi olduğu ortaya çıkmıştır. Neolitik Dönem ya da Yeni Taş Çağı yaklaşık on iki bin yıl önce, MÖ 10.000’li yıllara denk gelmektedir.
Göbekli Tepe Neden Önemlidir?
Bu dönemde hem taştan yapılmış araç gereçlerin değişime uğradığını hem de Bereketli Hilal adı verilen bölgede buğday, arpa, koyun, keçinin de dahil olduğu bitki ve hayvanların evcilleştirildiğini görürüz.Tarım ile bitki ve hayvanların evcilleştirme sürecinin neden Neolitik dönemde bu bölgede başladığına ilişkin çok sayıda teori ortaya koyulmuştur. Bunların arasında aşırı nüfus artışı, insanları vahalara yerleşmeye zorlayan iklim değişikliği gibi şeyler vardır.
Ancak gerçek sebep ne olursa olsun Göbekli Tepe anıtsal mimarinin bilinen ilk örneklerinin görüldüğü alandır. Bu nedenle de burası UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’nde yer almaktadır. Günümüze dek kazı çalışmalarının çok az kısmı tamamlansa da, arkeologlar birisi yirmi metre çapında olmak üzere farklı boyutlarda beşten fazla çemberi gün yüzüne çıkarmıştır.
Bu çemberler oldukça etkileyicidir. Yapılan araştırmalar bu çemberlerin birbiri ile ilişkili biçimde yapıldığını göstermektedir. Duvarlar ve sütunların birbirine bağlantılı olacak biçimde planlandığı ve aynı anda inşa edildiği düşünülmektedir. Araştırmacılar, yapılar arasında hiyerarşik bir düzenin olabileceğini ileri sürmektedir.
Dikili taşların büyük bölümü hayvan betimleri de dahil olmak üzere figür ve sahnelerle bezelidir. Bu şekillerin ne olduğu hakkında pek çok teori olsa da araştırmacılar bu çizimlerden bazılarının piktograf yani hikâye anlatan görseller olduğunu düşünmektedir. Günümüze dek kazılan her bir çemberin içinde çok sayıda dikili taş vardır. Bu dikili taşlardan büyükçe olan ikisi ortada yer almaktadır ve T şeklindedir. Küçük taşlar ise bu taşların çevresine dizilmiştir. Büyük taşlar yaklaşık beş beş buçuk metre uzunluğundadır.
Göbekli Tepe’nin Ardındaki Geometri
Araştırmacıları en çok şaşırtan şeylerden birisi çember yapının geometrik olarak tasarlanmasıdır. gösteriyor. Araştırmacılar bunun tesadüf eseri olması ihtimalinin çok düşük olduğunu düşünüyorlar. Yazının icadından binlerce yıl önce böyle bir ön planlama ile bir yapının yapılması da sitenin mimarlarının ve inşaatçılarının önceden bilinenden çok daha ileri olduğunu göstermektedir.
Uzun süre boyunca insanların yerleşik hayata geçmesinin hayvan ve bitkileri evcilleştirmeleriyle mümkün olduğuna inanılmıştı. Ancak Göbekli Tepe bize aksini söyledi. Bu tür bir alanda çok sayıda insanın toplanması, geometrik kurallara göre taş çemberler inşa etmeleri, dikili taşları işlemeleri ve benzeri faaliyetlerde bulunmaları için geleneksel avcılık ve de toplayıcılık yönteminin yeterli gelmemesi nedeniyle, beslenmek için başka yollar aramaya başlamış olabilirler. Bu nedenle Göbekli Tepe çok önemli bir alandır, ancak arkeolojik çalışmalar oldukça erken bir safhadadır. Toprağın altında onları keşfetmememizi bekleyen başka yapıların da olduğu kesin. Sonucunda bize de sadece beklemek kalıyor gibi gözüküyor.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- World’s Oldest Known Temple Had Seriously Talented Architects. Yayınlanma tarihi: 14 mayıs 2020; Bağlantı: World’s Oldest Known Temple Had Seriously Talented Architect
- Gobekli Tepe: The world’s first temple that’s 6,000 years older than Stonehenge. Yaınlanma tarihi: 12 Kasım 2022. Kaynak site: Popular Mechanics. Bağlantı: Gobekli Tepe: The world’s first temple that’s 6,000 years older than Stonehenge
- Decoding Gobekli Tepe; yayınlanma tarihi: 21 Nisan 2020; Bağlantı: https://skeptoid.com/episodes/4724
- Haklay, Gil & Gopher, Avi. (2020). Geometry and Architectural Planning at Göbekli Tepe, Turkey. Cambridge Archaeological Journal. 30. 1-15. 10.1017/S0959774319000660.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
