Samanyolu galaksisinin dışında bir ötegezegenin işaretleri ilk kez tespit edilmiş olabilir. NASA’nın dün internet sitesinde yer alan (26 Ekim 2021) Chandra X-ray Gözlemevi’nde bulunan bu ilgi çekici sonuç, daha önce hiç olmadığı kadar uzak mesafelerdeki ötegezegenleri aramak için yeni bir pencere açıyor. Olası ötegezegen adayı, Girdap Gökadası olarak da adlandırılan sarmal gökada Messier 51‘de (M51) bulunuyor.
Ötegezegenler, Güneş Sistemimizin dışındaki gezegenler olarak tanımlanır. Şimdiye kadar, gökbilimciler Samanyolu galaksisinde bilinen tüm diğer ötegezegenleri ve ötegezegen adaylarını buldular. Neredeyse hepsi Dünya’dan yaklaşık 3.000 ışıkyılı uzaklıkta yer alıyor. Ama M51’de yer olan bir ötegezegen, yaklaşık 28 milyon ışıkyılı uzaklıkta. Başka bir deyişle Samanyolu’ndakilerden binlerce kat daha uzakta olacak.
Galaksi dışı ötegezegen nasıl keşfedildi?
Hem yer tabanlı hem de uzay tabanlı teleskopları kullanan gökbilimciler, optik ışıktaki düşüşleri arar. İnsanların görebildiği elektromanyetik radyasyon, binlerce gezegenin keşfini mümkün kılar. Di Stefano ve meslektaşları da X-ışınlarının parlaklığındaki düşüşleri taradılar. Bu X-ışıklı sistemler, tipik olarak bir nötron yıldızı veya yakın yörüngedeki bir yoldaş yıldızdan gaz çeken kara delik içerir.
Parlak X-ışınları üreten bölge küçük olduğu için önünden geçen bir gezegen, X-ışınlarının çoğunu veya tamamını engeller. Dolayısıyla X-ışınları tamamen kaybolur ve geçişin fark edilmesini kolaylaştırır. Bu durumsa, gezegenin yıldızın yalnızca küçük bir bölümünü engellediği için ışıktaki küçük düşüşleri tespit edebilmeyi mümkün kılar. Sonuç olarak da, mevcut optik ışık geçişi çalışmalarından çok daha büyük mesafelerde dış gezegenlerin tespit edilmesi sağlar. Kısacası bu yeni sonuç, bir yıldızın önünden bir gezegenin geçişinin, yıldızın ışığının bir kısmını bloke ettiği ve karakteristik bir eğim oluşturduğu geçişlere veya olaylara dayanmaktadır.
Sonuç Heyecan Verici Olsa da Daha Fazla Veriye ihtiyaç Var
Ekip bu yöntemi, M51’de bulunan M51-ULS-1 adlı ikili bir sistemdeki ötegezegeni tespit etmek için kullandı. Bu ikili sistem, Güneş’in yaklaşık 20 katı kütleye sahip bir yoldaş yıldızın yörüngesinde dönen bir kara delik veya nötron yıldızı içerir. Chandra verilerini kullanarak buldukları X-ışını geçişi, X-ışını emisyonu sıfırlanana dek yaklaşık üç saat sürdü. M51-ULS-1’deki ötegezegen adayının kabaca Satürn’ün boyutunda olacağını, nötron yıldızı veya kara deliğin yörüngesinde bulunacağını ve Güneş’ten yaklaşık iki katı uzaklıkta olacağını tahmin ediliyor.
Bu heyecan verici olsa da, galaksi dışı bir ötegezegeni doğrulamak için daha fazla veri gerekli. Ne yazık ki, burada zorlu bir durum söz konusudur. Gezegen adayının geniş yörüngesinin, yaklaşık 70 yıl boyunca ikili ortağının önünden tekrar geçmeyecek. Bu da onlarca yıl boyunca herhangi bir doğrulayıcı gözlem girişimini engelleyecek.
Buna X-ışını kaynağının önünden geçen bir gaz ve toz bulutu neden olabilir mi?
Araştırmacılar, M51-ULS-1’de gözlemlenen olayın özelliklerinin, bir bulutun geçişi ile tutarlı olmadığını düşünüyorlar. Bununla birlikte, bu gezegen adayının modeli verilerle tutarlıdır. Şöyle ki bu sistemde bir gezegen varsa, muhtemelen çalkantılı bir tarihe ve şiddetli bir geçmişe sahipti. Sistemdeki bir ötegezegen, nötron yıldızını veya kara deliği yaratan bir süpernova patlamasında hayatta kalmak zorundadır. Hatta geleceği de tehlike altında olabilir. Bir noktada, eşlik eden yıldız da bir süpernova olarak patlayabilir. Gezegeni bir kez daha aşırı yüksek radyasyon seviyeleriyle patlatabilir.
Araştırma sonuçlarını kaleme alanlardan biri olan Princeton Üniversitesi’nden Julia Brendtsson, “Heyecan verici ve ciddi bir iddiada bulunduğumuzu biliyoruz. Diğer gök bilimcilerin de bu konuyu dikkatle incelemesini bekliyoruz” diyor. Yazarlar, diğer galaksilerdeki daha fazla ötegezegen adayı için hem Chandra hem de XMM-Newton arşivlerini araştıracaklar. M51’den çok daha yakın olan M31 ve M33 gibi bazıları da dâhil olmak üzere en az 20 gökada için önemli Chandra veri kümeleri mevcut. Böylece meydana gelen geçişlerin daha kısa sürede algılanabilmesini bekliyorlar.
Kaynakça: Chandra Sees Evidence for Possible Planet in Another Galaxy. (Erişim Tarihi: 26.10.2021) https://www.nasa.gov
Matematiksel
