Zeka kelimesini duyduğunuzda, akla hemen IQ testleri gelir. Genellikle entelektüel potansiyelimiz olarak tanımlanır, doğduğumuz da sahip olduğumuz ve değiştirilmesi zor bir kapasite olarak düşünülür. Ancak son yıllarda, zekaya ilişkin başka görüşler de ortaya çıktı. Böyle bir anlayış, Harvard psikoloğu Howard Gardner tarafından önerilen çoklu zeka kuramıdır.
“Bireyin zekâsının göstergeleri nelerdir?” sorusuna en sık verilen cevaplar; problem çözme, mantığını kullanma ve eleştirel düşünme becerisidir olacaktır. Bu geleneksel yaklaşım geçmişte bireylerin yeterliklerinin tanınması ve bunlara göre sınıflara ayrılarak uygun eğitim ortamlarının yaratılması gerektiği fikrini doğurmuştu. Günümüzde ise eğitim ve psikoloji alanındaki gelişmelerle birlikte bireylerin neler yapabildiğinden çok, neler yapabileceği düşünülmeye başlanmıştır.
Howard Gardner çoklu zeka fikrini 1983 yılında yayınlanan “Frames of Mind” isimli kitabında ortaya atmıştır. Sonrasında da zeka tanımını genişletmiş ve birkaç farklı entelektüel yetkinlik tipini özetlemiştir. Gardner’a göre bireyler aynı düşünüş tarzına sahip değildir. Gardner IQ testlerine dayalı geleneksel zeka anlayışının son derece sınırlı olduğunu iddia ediyordu. Bunun yerine, çocuklar ve yetişkinlerdeki daha geniş kapsamlı insani potansiyeli açıklayabilecek farklı zeka türü önerdi:
Çoklu Zeka Kuramı Nedir?
Yine Gardner’a göre her insan sekiz zekâ alanı ile dünyaya gelir. Çoklu Zekâ Kuramı temelde her bireyin tüm zekâ alanlarından değişik miktarlarda taşıdığı, baskın olanın daha belirgin olarak ortaya çıktığı görüşüne dayanır. Gardner, bireylerin alacakları eğitimin tüm zekâ alanlarını geliştirmeye yönelik olması gerektiğini savunmuştur.
Mantıksal / Matematiksel Zeka
Bu zekâ alanı gelişmiş bireyler; problem çözmede, verilerden sonuç oluşturmada, mantıksal ve matematiksel düşünmede, bilimsel yaklaşım yapmada, tümevarım ve tümdengelim oluşturmada ve sınıflama yapmada oldukça başarılıdırlar. Uygun meslekler: Mühendisler, matematikçiler, istatistikçiler, bilgisayar programcıları…
Sözel / Dilsel Zeka
Bu zekâ alanı gelişmiş bireyler; ikna edici konuşurlar, şiir, roman, hikâye gibi eserler üretebilirler, kelime hazneleri geniştir ve okuduklarını kolaylıkla anlarlar, tekerleme söyleme ve kelime oyunu oynama konularında başarılıdırlar. Uygun meslekler: Edebiyatçılar, yazarlar, politikacılar, öğretmenler, spikerler…
Görsel / Uzamsal Zeka
Bu zekâ alanı gelişmiş bireyler; izleyerek öğrenme, yer-yön bulma, ince detayları, renkleri ve desenleri tarif edebilme ve hatırlama, üç boyutlu modeller yapma ve harita okuma gibi konularda başarılıdırlar. Uygun meslekler: Heykeltıraş, mimar, takı tasarımcısı, modacı, denizci…
Müziksel / Ritmik Zeka
Bu zekâ alanı gelişmiş bireyler; müzik aleti kullanma, ritim tutma, nota çıkarma, şarkı söyleme, melodileri hatırlama, beste yapma, sesleri ayırt etme gibi konularda başarılıdırlar. Uygun meslekler: Müzik öğretmeni, müzisyen, orkestra şefi, besteci, söz ve müzik yazarı, solist…
Bedensel / Kinestetik Zeka
Bu zekâ alanı gelişmiş bireyler; el-beden koordinasyonu, hız, denge, esneklik konularında başarılıdırlar. Uygun meslekler: Beden eğitimi öğretmeni, dansçı, sporcu, aktör, şoför, pilot, cerrah…
Öze Dönük / Bireysel / İçsel Zeka
Bu zekâ alanı gelişmiş bireyler; kim olduklarını, olumlu ya da olumsuz yanlarını, hislerinin nedenlerini bilirler. Kişisel problemlerini yansıtıcı düşünme yöntemiyle çözmede başarılıdırlar. Uygun meslekler: Yazar, öğretmen, senarist, oyuncu, mühendis… (Tüm meslek grupları buraya dahil edilebilir.)
Sosyal / Bireylerarası Zeka
Bu zekâ alanı gelişmiş bireyler; liderlik yapma, yol gösterme, empati yeteneği, kolayca arkadaş edinebilme, öne çıkma konularında başarılıdırlar. Uygun meslekler: Aktivite planlayıcı, lider, psikolog, politikacı…
Doğa Zekası
Bu zekâsı gelişmiş bireyler; doğayı, hayvanları ve canlılığı sevme, çevre düzen ve temizliğine önem verme, gezi ve kamp etkinliklerinde bulunma, doğa olaylarına karşı hassas olma konularında başarılıdırlar. Uygun meslekler: Veteriner, ziraat mühendisi, peyzaj mimarı, zoolog, botanikçi, biyolog…
Bu zekâ türlerinin dışında; Gardner, son dönemlerinde tanımladığı fakat kesin olarak sonuçlandırılmamış bir zekâ türünden daha bahsetmiştir. Bu, “ Varoluşçu Zeka ” dır. Gardner, bu zekâ türünü taşıyanlar için: “Ölüm, son gerçekler ve yaşam hakkındaki sorular üzerinde uzun uzun düşünme ve ortaya çözüm atma eğilimi sergileyen bireyler” diye bahsetmiştir.
O halde toplumdaki “zeki olma” algısının yalnızca sekizde bir ya da sekizde iki olduğunun bilincinde olarak kıyaslandığınız komşu çocuğuyla farklı düşünme şekilleriniz ve farklı baskın zekâ türleriniz bulunduğunu, farklı alanlarda zeki olduğunuzu bilmelisiniz. Ve birinin zekasına hakaret etmeden önce sekiz kere düşünmelisiniz.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Gardner’s Theory of Multiple Intelligences; yayınlanma tarihi: 28 Haziran 2021; Bağlantı: https://www.verywellmind.com/
- Gardner’s Theory of Multiple Intelligences; Yayınlanma tarihi: 9 Haziran 2020; Bağlantı: https://www.simplypsychology.org
Matematiksel
