Neptün’ün 1846’daki keşfinin ardından birkaç gökbilimci, Uranüs’ün yörüngesindeki düzensizliklere dayanarak başka bir gezegenin varlığını öne sürdü. Percival Lowell, hayatının ve servetinin çoğunu bu bilinmeyen Gezegen X’i arayarak harcadı. Onun bu çabaları 1930 yılında Clyde Tombaugh’un Plüton’u bulmasını sağlayacaktı.
Bu keşfin ardından Güneş’ten ortalama 39 astronomik birim (AU) uzakta olan Plüton Güneş Sistemi’nin en dış sınırı olarak kabul edildi. ( Dünya’nın Güneş’e uzaklığı ise 1 AU ). Ancak 1990’lı yıllarda Neptün yörüngesinin ötesinde çok sayıda Neptün ötesi cisimler keşfedildi. O zamandan beri de yenileri keşfediliyor.
Neptün Ötesi Cisimler Nelerdir?
En ünlüsü Pluton olan Neptün ötesi cisimler Güneş Sistemi’nde, sekiz büyük gezegenin ötesindeki bir bölge olan Kuiper kuşağı yörüngesindeki gök cisimleridir. Neptün’ün ötesinde böyle bir kuşağı düşünen ilk kişi, bu bölgenin birçok gök cismine sahip olduğunu öne süren Frederick C. Leonard’dı. Ancak bu bölge adını 1951 yılında konuyla ilgili bir çalışma yayınlayan Gerard Kuiper‘den alır. Burası yaklaşık 30 – 50 AU arasında uzanan ve yüz binden fazla cisim içeren halka şeklinde bir bölgedir.
Bu bölge ile ilgili somut kanıtları David Jewitt ve Jane Luu’nun yaptığı çalışmalar sonucunda öğrendik. 5 yıllık gökyüzü avcılığının ardından ikili 1992’de Kuiper Kuşağı’nın bir nesnesini buldular. Bu gökyüzü cismini 1992 QB1 olarak adlandırdılar.
Sonraki araştırmalar ile, asteroitler ve kuyruklu yıldızlarla birlikte Kuiper kuşağının, güneş sisteminin birçok cüce gezegenine de ev sahipliği yaptığı anlaşıldı. Ayrıca Halley Kuyrukluyıldızı gibi birçok kuyrukluyıldız Kuiper Kuşağı’ndan geliyor.
Yeni Neptün Ötesi Cisimlerin Keşfi
Neptün ötesi cisimler dediğimizde Neptün’ün ötesinde bir yörüngeye sahip olan herhangi bir nesne anlaşılır. Plüton, Neptün ötesi bir nesnedir. Neptün ötesi uzay, büyüleyici cüce gezegenler gibi farklı gökcisimleriyle doludur. Küçük boyutları ve uzak konumları nedeniyle, Kuiper Kuşağı nesnelerini Dünya’dan tespit etmek zordur. NASA’nın uzay tabanlı Spitzer teleskopu ile yapılan ölçümler, Kuiper Kuşağı nesnelerinin boyutlarının anlaşılmasında yardımcı olur.
Kuiper Kuşağı’nda keşif yapan ilk ve şimdiye kadarki tek uzay aracı olan NASA’nın New Horizons aracı Ocak 2006’da fırlatıldı. İlk hedefi olan Plüton’a Temmuz 2015’te ulaştı. Plüton’un 12.500 km ve Charon’un 28.800 km yakınından geçen sonda, her iki gökcisminin da nefes kesici fotoğraflarını çekti.
Güneş Sistemi’nde keşfedilen en uzak cisim ise Güneş’ten 132 AU uzaktaki bir cüce gezegen. İlk kez 2018’de gözlemlenen cisme FarFarOut dendi. Bu cüce gezegen güneşe Plüton’dan dört kat daha uzaktır. Şimdiye kadar, gökbilimciler Neptün ötesi cisimlerin 3.000’den fazlasını keşfettiler. Ancak orada daha fazlası olduğunu da biliyoruz.
Bilinen En Büyük Neptün Ötesi Cisimler Nelerdir?
Gökbilimciler, Kuiper Kuşağı’nda zamanla Plüton boyutunda başka nesneler bulmaya başladılar. Bulunan bu yeni nesneler Plüton’a benziyorlardı. Bu nedenle bir seçim yapmaları gerekiyordu. Ya bu yeni nesneleri gezegenler listesine ekleyecekler ya da Plüton’u gezegenler listesinden çıkartacaklardı.
Plüton gezegen midir yoksa değil midir tartışmalarının kökeni buradan başlar. Plüton, 2006 senesinde gezegen olma statüsünü kaybetti. Artık cüce gezegen olarak anılıyor. Tanımsal olarak cüce gezegen, bir gezegen kadar büyük kütleli olmayan, ancak bir uydu kadar da küçük kütleli olmayan gök cisimlerine verdiğimiz bir isimdir. Bazı örnekler verelim.
Eris
Eris, Ekim 2003’te San Diego County’deki Palomar Gözlemevi tarafından yapılan bir keşif. Bu keşif sonrasında bir gezegenin doğru tanımı konusunda tartışmalar başladı. Bunun sonucunda da Uluslararası Astronomi Birliği, cüce gezegenler ile normal gezegenler arasında ayrım yapmak zorunda kaldı. Yarıçapı 1.163 kilometre kadardır.
Bu Dünya’nın yarıçapının yaklaşık 1/5’idir ve Güneş’in etrafında bir tur atması 557 dünya yılını alır. Güneş’e olan uzaklığı Dünya’nınkinden yaklaşık olarak 100 kat daha fazladır. Büyüklüğü Plüton’a yakın olan Eris, 557 yıllık yörüngesi boyunca Plüton’un yörüngesinin içinden geçip Güneş’ten neredeyse 100 AU’ya kadar uzaklaşıyor.
Quaoar
Quaoar, 5 Haziran 2002’de Palomar Gözlemevi tarafından keşfedilen buzlu bir Kuiper Kuşağı cüce gezegenidir. 1.100 kilometre çapındadır ve Plüton’un yaklaşık yarısı büyüklüğündedir. Quaoar’ın güneşin etrafında kabaca dairesel bir yörüngede dönmesi yaklaşık 288 yıl sürer. Weywot adında bilinen bir uydusu vardır.
Haumea
Haumea, Plüton ile hemen hemen aynı boyuttadır ve güneş sistemimizde en hızlı dönen gök cisimlerinden biridir. Kuiper Kuşağı’nın bir parçası olan cüce gezegen Haumea, hızlı dönüşü nedeniyle belirgin bir oval şekle sahiptir. Mart 2003’te İspanya’nın Sierra Nevada Gözlemevi tarafından keşfedilmiştir. Yarıçapı 620 kilometre yani Dünya’nın yarıçapının yaklaşık 1/14’ü kadardır. Güneş etrafındaki yörüngesini tamamlaması 285 Dünya yılını alır.
Makemake
Makemake, Neptün’ün ötesinde bulunan Kuiper Kuşağı’nın bir başka sakinidir. Kuşak’taki en parlak ikinci nesnedir. Eris ile birlikte Makemake’in keşfi, cüce gezegenlerin sınıflandırmasının değiştirilmesine neden olmuştu. Yarıçapı 715 kilometre yani Dünya’nın yarıçapının yaklaşık 1/9’u kadardır ve Güneş’in etrafındaki bir turunu tamamlaması 305,34 Dünya yılını alır.
Bir kaç örneğini aktardığımız gibi, Neptün ötesi uzay, büyüleyici cüce gezegenler gibi farklı gökcisimleriyle dolu. Ayrıca okumak isterseniz: Matematik Yardımı İle Keşfedilen Bir Gezegen: Neptün
Konuk Yazar: Atakan Yücel
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Percival Lowell’s three early searches for Planet X; Bağlantı: https://astronomy.com/
- Our Weird Solar System Gets Weirder With 139 Newly Discovered Minor Planets; Yayınlanma tarihi: 13 Mart 2019; Bağlantı: https://www.popularmechanics.com
- Mystery planets and strange orbits: what is lurking in the far reaches of our solar system?; Yayınlanma tarihi: 25 Kasım 2016; Bağlantı: https://www.wired.co.uk
- Meet Farfarout, the Most Distant Object in the Solar System; Yayınlanma tarihi: 17 Ocak 2021; Bağlantı: https://www.smithsonianmag.com/
- Kuiper Belt; Bağlantı: https://solarsystem.nasa.gov/
Matematiksel
