Tıp ve Sağlık

Bağırsak Beyin İlişkisi: Bağırsaklara Neden İkinci Beyin Denir?

1880’lerin ortalarında, Theodor Escherich adlı bir çocuk doktoru, tartışmalı bir fikir ileri sürmüştü. Çalışmalarından elde ettiği bulgulara göre bakteriler, herhangi bir sağlık sorununa neden olmadan, bağırsaklarımızda yaşıyordu. Bu kavram, o zamandan itibaren bilim insanlarının yeni bir dünya keşfetmesini sağladı. Mikrobiyom olarak da adlandırılan bu dünya içimizde ve üzerimizde yaşayan mikropları barındırıyordu.

İlerleyen süreçte, yetişkin bir insanın bağırsağında 500 farklı çeşitte yaklaşık 100 trilyon bakterinin bulunduğu anlaşılacaktı. Ve Theodor Escherich haklıydı. Bu bakterilerin %85’i faydalı türlerdi.

mikrobiyal
Günlük ortamlarımızda hareket halindeyken, çıplak gözle görülemeyecek denli küçük egzotik yaratıklarla çevriliyiz. Vücudumuz yaşamla dolup taşıyor.

Bağırsakta sadece bakteri değil, virüs, mantar ve arkeler de dahil binlerce tür barındıran mikrop popülasyonu mevcuttur. Sonucunda, bütün bu mikropların envanterinde bulunan 20 milyon geni de göz önüne alırsak, bizim 20.000 civarında genimizin boy ölçüşemeyeceği bir genomik zenginlikle karşı karşıya olduğumuzu anlarız. ( Daha fazlası için: Vücudumuzdaki Bakteri Sayısı Ürkütücü! Yarıdan Fazlamız İnsan Değil!)

Toplu olarak, bu mikrobiyal lejyonlara “mikrobiyota” denir, sindirim ve metabolizmadan bağışıklığa kadar fiziksel sağlığımızı korumada köklü bir rol oynarlar. Ayrıca insan vücudunun kendi başına üretemeyeceği hayati bileşikler üretirler.

Son birkaç on yılda araştırmacılar, bağırsak mikrobiyotasının beynimiz, vücudumuz ve sağlığımızla ilgili birbirinden ilginç bağlantılarını keşfediyorlar. Ortaya koydukları sonuçlardan bazıları halen tartışmalı olsa da bulguları, depresyon ve anksiyeteden şizofreniye kadar bir dizi akıl sağlığı durumu için yeni tedavileri anlama ve yönlendirme şeklimizi potansiyel olarak destekleyebilir.

Beyin-Bağırsak
Bağırsaktan beyne giden bu sinyallerin günlük yaşama etkileri olabilmektedir.

Bağırsak ve Beyin İlişkisi Nedir?

Heyecanlandığınız zaman tuvalete gitme ihtiyacı duyuyorsanız ya da gerginken midenizde kasılmalar yaşıyorsanız ikinci beyninizden sinyaller alıyorsunuz demektir. Sindirim sisteminin duvarlarında gizli duran bu “bağırsaklarınızdaki beyin”, tıbbın sindirim, ruh hali, sağlık ve hatta düşünme biçiminiz arasındaki bağlantılara ilişkin anlayışında devrim yaratıyor.

Bilim insanları bağırsaklarımızda bulunan bu ikinci beyne enterik sinir sistemi diyorlar. Enterik sinir sistemi, yemek borusundan rektuma kadar mide-bağırsak sisteminizi kaplayan 100 milyondan fazla sinir hücresinden oluşan iki ince tabakadır.

Bu ikinci beyninizin ana görevi sindirim sisteminin işleyişini kontrol etmektir. Ancak araştırma bulguları bu ikinci beynimizin başka görevleri de olduğunu düşündürmektedir. Enterik sinir sistemi bildiğimiz gibi düşünemez. Ancak büyük beynimizle ileri geri iletişim kurar. Bunun da çok önemli sonuçları vardır.

Beyin-Bağırsak

Epidemiyolojik araştırmalar bağırsaklarla beyin hastalıkları arasında ilginç bağlantılara varmıştır. Örneğin, huzursuz bağırsak sendromundan muzdarip kimseler ayrıca depresyon belirtileri göstermiştir. Otizm spektrumunda yer alan insanların sindirim sorunlarına meyilli oldukları anlaşılmıştır. Parkinson hastalığı olan kişilerin ise kabızlık yaşadıkları tespit edilmiştir. Bu durum bağırsak mikrobiyotamızdaki değişime ilişkin altta yatan ortak bir mekanizmanın varlığını akla getirmektedir.

Beyin-Bağırsak
Kalın ve ince bağırsak kesitinde incelenen lümen ile nöropodun etkilediği vagus siniri.

Bağırsaklar beyne, her iki yönde bilgi aktarabilen kalın sinir kabloları ve kan dolaşımını kullanan iletişim kanalları ile bağlıdır. Bağırsakların ürettiği hormonlar ve inflamatuar (yangı, iltihap) sinyal molekülleri beyne, beynin ürettiği hormonlar da bağırsaklardaki hücrelere sinyal ileterek çalışmalarını düzenlerler. Sistem mükemmel bir biçimde çalışır.

Ancak bir şekilde bağırsak florası bozulur ise zararlı mikroorganizmalar sindirim sisteminde çoğalmaya başlar. Sonrasında da bağırsak duvarını tahrip ederler. Neticede bağırsak hücreleri arasındaki sıkı dokular gevşer. Bunun sonucunda da bağırsağın geçirgenliği artar.

Sonrasında da toksinler, ağır metaller, katkı maddeleri ve iyi sindirilemeyen besinler bağırsak duvarından kana karışır. Sonunda da kan yoluyla da beyne gider. Kanıtlar, beynin bağırsak mikroplarından haberdar olduğunu ve bunların miktarındaki bir bozukluğun, algımızı ve davranışımızı doğrudan etkileyebileceğini gösteriyor. Peki bu iletişim nasıl gerçekleşir?

Bağırsak ve Beyin Birbiri İle Nasıl İletişim Kurar?

Birçok araştırmacı, bağırsaktan gelen sinyallerin beyne nasıl ulaştığını anlarken vagus sinirine odaklanır.

beyin-bağırsak-bağlantısı
Beynin baskın gücü düşünüldüğünde iletişimin tek yönlü olması beklenir. Ancak durum bu biçimde değildir.

Araştırmalar bağırsakta olanların vagus sinirini etkileyerek beynimizi etkilediğini ortaya koyuyor. Öyle görünüyor ki, mikrobiyomumuz vagus sinirinin beyne ilettiği sinyalleri doğrudan değiştirebiliyor. Peki bu nasıl oluyor?

The Second Brain’in yazarı nörobiyolog Michael Gershon tarafından verilen çeşitli dergi röportajlarına göre, vücuttaki tüm serotoninin yüzde 95’i bağırsakta bulunur. Hatırlayabileceğiniz gibi, serotonin, ruh hali ile ilgili bir nörotransmiterdir.

Serotonin, bağırsak tarafından salgılanan birkaç biyokimyasal sinyalden sadece biridir. Diğer kimyasallar arasında sinirlilik ve kaygıyı hafiflettiği bilinen bir kimyasal olan GABA ve sevgi ve bağlanma duygularıyla ilgili bir kimyasal olan oksitosin bulunur. Bağırsaktaki vagus sinirinin sinir uçları ise tüm bunlara karşı son derece duyarlıdır. Yapılan çeşitli çalışmalar ile bu kanıtlanmıştır.

Bağırsaklarımız Bağışıklık Sistemimizle de İlgilidir

Bağırsaklarınızda yerleşik bulunan bağışıklık hücreleri vücudunuzdaki bağışıklık sisteminin en büyük bölümünü oluşturur. Aslında kan dolaşımında veya kemik iliğinizde bulunandan daha fazla sayıda bağışıklık hücresi bağırsaklarınızda dolanmaktadır.

Bu sayede sindirim yoluyla vücuda istemeden alınan tehlikeli bakteri türleri belirlenip, yok edilir. ( Göz atmak isterseniz: Bağışıklık Sistemi Nedir? Nasıl Güçlendirilir?)

bağışıklık sistemi
Bağışıklık sistemi, lökosit olarak bilinen ve kemik iliğinde oluşan milyarlarca beyaz kan hücresinden oluşmaktadır Bu hücreler, adeta güvenlik görevlisi gibidirler. Lökositler yabancı organizmaları fark ettiği an vücudun koruyucu bağışıklık sisteminin devreye girmesi yalnızca dakikalar sürecektir.

Bağırsaklar ve ruh sağlığımız arasındaki en inandırıcı bağlantılardan biri de bağışıklık sistemiyle ilgilidir. Sanılanın aksine bağışıklık sisteminin tek görevi mikroplara karşı vücudu korumak değildir. Aslında bağışıklığımız, vücudumuzda karmaşık sinyaller göndermekle de görevlidir.

Ayrıca araştırmacılar, bağırsak mikrobiyomunun ve bağışıklık sisteminin sürekli çift yönlü iletişim halinde olduğunu ve her an birbirlerini etkilediğini göstermiştir. Bağışıklık sistemimizin durumunun genel beynimiz ve zihinsel sağlığımızla yakından bağlantılı olduğunu anladığımızda, mikrobiyomumuzun rolü daha da önemli hale gelir. 

Bilişsel Sorunlarımızın Kaynağı da Bağırsaklarımız mı?

Bağırsak mikrobiyotasının bilişsel becerileri de geniş ölçüde etkileyebileceğine dair ipuçları var. Antibiyotiklerin bağırsak mikrobiyotasını bozduğu iyi biliniyor, ancak bilişimizi etkiliyorlar mı?

Uzun soluklu bir araştırma, uzun süre (iki aydan fazla) antibiyotik kullananların bilişsel testlerde daha düşük puanlar aldığını buldu. Daha da önemlisi, antibiyotik alan kadınların bilişsel becerileri, yıllar içinde giderek daha da kötüleşmişti. Kesin olmamakla birlikti araştırmacılar bunun, antibiyotiklerin neden olduğu değişikliklerden kaynaklanabileceğini düşünüyorlar.

Sonuç olarak, kafamızda olanların aslında vücudumuzda olanların bir yansıması olduğu giderek daha açık hale geliyor. Gastrointestinal sistemimiz ile beynimiz arasındaki fiziksel mesafeye rağmen, bağırsakta olup bitenlerin beynimizdeki bir dizi yolu etkilediği artık anlaşıldı.

Elimizde bağırsak ve mikrobiyom sağlığımıza öncelik vermeyi düşünmemiz için çok fazla neden var. Sağlıklı yiyecekler tüketerek gastrointestinal sistemi mutlu etmek gerekiyor. Bu, çoğumuzun ertelediği sağlıklı yaşam tarzını benimsememiz için de bize başka bir neden verir. Kendi ekosistemimizin mühendisi olma zamanı gelmiştir belki de…


Kaynaklar ve İleri Okumalar:

  • Gut Feelings–the “Second Brain” in Our Gastrointestinal Systems; Yayınlanma tarihi: 1 Mayıs 2015; bağlantı: https://www.scientificamerican.com
  • That gut feeling; https://www.apa.org
  • How gut bacteria are controlling your brain. Yayınlanma tarihi: 23 Ocak 2023; Bağlantı: https://www.bbc.com/
  • 3 Ways Your Gut Microbiome Controls Your Mind. Yayınlanma tarihi: 28 Temmuz 2022; bağlantı: https://www.psychologytoday.com/
  • Mehta RS, Lochhead P, Wang Y, Ma W, Nguyen LH, Kochar B, Huttenhower C, Grodstein F, Chan AT. Association of midlife antibiotic use with subsequent cognitive function in women. PLoS One. 2022 Mar 23;17(3):e0264649. doi: 10.1371/journal.pone.0264649. PMID: 35320274; PMCID: PMC8942267.

Matematiksel

Sibel Çağlar

Merhabalar. Matematik öğretmeni olarak başladığım hayatıma 2016 yılında kurduğum matematiksel.org web sitesinde içerikler üreterek devam ediyorum. Matematiğin aydınlık yüzünü paylaşıyorum. Amacım matematiğin hayattan kopuk olmadığını kanıtlamaktı. Devamında ekip arkadaşlarımın da dahil olması ile kocaman bir aile olduk. Amacımıza da kısmen ulaştık. Yolumuz daha uzun ama kesinlikle çok keyifli.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu