Ünlü Matematikçiler

Thales, MÖ 585’te Bir Güneş Tutulmasını Nasıl Tahmin Etti?

2.600 yıldan biraz daha uzun bir süre önce, MÖ 28 Mayıs 585’te tam bir güneş tutulması meydana gelmişti. Bu güneş tutulmasını kesin olarak tahmin eden kişi ise Yunan filozof Miletli Thales’ti. Bu bilgiyi kesin olarak bilmemizin nedeni de, olayın tarihin babası olarak bilinen Herodot tarafından kayıt altına alınmasıydı. Aslına bakarsanız bu tahmin Lidyalılarla Persler arasında devam eden bir savaşı da sonlandırmıştı.

Günümüzde geometrinin çıkış noktasının Mısır olduğunu biliyoruz. Antik Yunan tarihçisi Herodot bize Nil nehrinin neden olduğu sel baskınlarının sınırları ve yer işaretlerini sildiğini, böylece kimin neye sahip olduğunu yeniden doğrulamak için doğru bir ölçüm sistemine ihtiyaç olduğunu söyler. İhtiyaç duyulan bu sistem ise geometridir.

Ancak her ne kadar geometri Mısır’da ilk kullanım alanı bulsa da geometrinin kurucusu Milet’li (Miletos) Thales’tir. Kendisinin adını bir çoğumuz okullarda Thales teoremi ile anımsasa da aslında kendisi adını bildiğimiz ilk bilim insanı, ilk filozof; Sokrat öncesi doğa filozoflarının ilki olan Miletos okulunu kuran üç filozoftan en iyi bilineni ve İyonya’nın yetiştirdiği önemli bilginlerden biridir. Ve hatta matematikçi Bertrand Russell’a göre Milet’li Thales “felsefenin kurucusu”dur.

Thales,
Thales Teoremi, görseldeki gibi kesilmiş bir üçgende, DE uzunluğunun BC uzunluğuna oranının, AE’nin AC’ye ve AD’nin AB’ye oranı ile eşit olacağını söyler. Kaynak: https://en.wikipedia.org/

Thales’in yazdığı kitaplardan hiç biri günümüze dek gelememiştir. Hayatı hakkında pek az şey bilinmektedir. Bildiklerimi de ölümünden sonra onun hakkında yazılan kitaplardan gelmektedir. Kendisinin eğitim almak için Mısır’a gittiğini ve bu esnada varlıklı bir aileden geldiğini biliyoruz. Gerisi ile ilgili bir çok şeyi ise onun hakkında yazılanlardan tahmin ediyoruz. Kendisi ile daha detaylı bilgiyi bu yazımızdan öğrenebilirsiniz. Filozof, Astronom ve Matematikçi: Batı Felsefesinin Babası Miletli Thales Kimdir?

Milet’li Thales Neden Geometrinin Kurucularından Biri Olarak Bilinmektedir?

thales
Batı’nın ilk filozoflarından olması sebebiyle felsefede, bilimde öncü sayılan Thales antik çağın yedi büyük bilgininden en eski ve en ünlülerinden biridir.

Kendisinin geometrinin temellerini atan kişi olarak anılmasının nedeni geometrinin bazı temel gerçeklerini ilk kez ifade eden ve kanıtlayan kişi olmasıdır. Kendisi tüm üçgenler hakkında bugün bize çok basit gibi gelen bilgileri ortaya koyan kişidir. Örneğin bir üçgenin iki kenarı eşit ise bu üçgen ikizkenar bir üçgendir. Bunu ilk söyleyen kişi Thales’tir.

Ortaya koyduğu geometrik teoremlerinin tümü basit düzeydedir. Ancak bu basitlik ondan sonra gelen matematikçilerin önünü açmıştır. Örneğin aşağıda gördüğünüz temel geometri bilgilerinin hepsi Milet’li Thales tarafından ortaya konmuştur.

MÖ. 28 Mayıs 585’te Milet’li Thales Bir Güneş Tutulmasını Tahmin Etmeyi Başarmıştı

MÖ 28 Mayıs 585 tarihinde Lidyalılarla Persler arasında günümüzde Küçük Asya olarak tanımladığımız yerde şiddetli bir savaş sürüyordu. Ancak gün ortasında havanın bir anda kararması sonucunda iki tarafta savaşı bitirmeye ve ateşkes ilan etmeye karar verdi.

Bu ünlü güneş tutulması, Herodot’un aktardıklarına göre, Thales tarafından aslında tahmin edilmişti. Zaten Thales’in hangi dönemde yaşadığını da aslında bu anekdot sayesinde tahmin edebiliyoruz. Peki ama Milet’li Thales bu inanılmaz astronomik gözlemi nasıl başarmıştı?

Thales, MÖ 585’te Bir Güneş Tutulmasını Nasıl Tahmin Etti?
MÖ 28 Mayıs 585’te Amerika, Avrupa, Kuzey Afrika ve Kuzeybatı Asya’da tam bir tutulma görüldü. Ay, Güneş’i tamamen kapladığında ve Dünya’dan görülebilen sadece soluk bir güneş koronası bıraktığında ise tam bir güneş tutulması meydana gelir. Tam Güneş tutulması sırasında umbra içerisinde bulunan bölgelerde Güneş tamamen gölgelenir. 

Bu arada ek bir not düşelim. Thales’in öngördüğü güneş tutulması için en olası aday MÖ 28 Mayıs 585 tarihi olsa da, bazı kişiler bu olayın 25 yıl önce MÖ 610’da olduğuna inanmaktadır. Ancak her durumda bu önemli bir keşiftir.

Bir güneş tutulmasını tahmin etmek kolay değildir. Sonucunda tutulmanın sadece ne zaman olacağını değil, aynı zamanda nerede görüneceğini de hesaplamanız gerekir. Ayrıca bir Ay tutulması yaklaşık bir saat sürer. Ancak bir güneş tutulması için bu süre yaklaşık 7,5 dakika kadardır.

Thales Güneş Tutulması Tahminini Nasıl Yaptı?

Thales, MÖ 585’te Bir Güneş Tutulmasını Nasıl Tahmin Etti?
Thales, Lidyalılarla Persler arasındaki savaş sürerken, MÖ 28 Mayıs 585 tarihinde, güneş tutulmasını önceden bildirmiş ve bu olaydan çok etkilenen iki tarafın kralı da savaşa son vermişti.

Thales’in tahminini yaparken kullandığı yöntemi bilmiyoruz. Yöntemin yalnızca bir kez kullanılmış olması da mümkündür. Sonucunda aynı çağa ait kayıtlarda başka tutulmaların doğru bir şekilde yapıldığının bize aktarıldığı herhangi bir kayıt ortada yok. Ayrıca Thales’in ünlü tutulma tahminini kendisinin mi yaptığını yoksa Mısırlılardan ödünç mü aldığı konusu da tartışılıyor.

Aslında Babillilerin, Güneş tutulmasını önceden bildirme olanağı veren Saros döngüsünü bildiğini de biliyoruz. Saros döngüsü tutulma sırasında hem yatay hem de düşey düzlemdeki konumların aynı olduğu iki tutulma arasındaki süredir. Babillilerin hesaplarına göre oluşan bir tutulma, 6586 gün sonra aynı fiziksel karakter altında tekrarlanmaktadır.

Bu süre yaklaşık olarak 18 yıl 11 gündür. Babillilerden sonra hüküm süren Keldaniler’de yaptıkları hesaplardan, bu sürenin 6585.3 gün (∼ 18 yıl 11 gün 8 saat) olduğunu hesaplamışlar ve bu süreye “Saros” adını vermişlerdir.

Sonucunda Thales’in Mezopotamya ve Mısır gezileri sırasında bunu öğrenmiş olması da olasıdır. Ancak kesin olan bir şey vardı ki, bu tahmin bir savaşı sona erdirmişti. Bunun için insanlık Thales’e bir teşekkür daha borçludur. Ayrıca göz atmak isterseniz: “Bildiğim Tek Şey Hiçbir Şey Bilmediğimdir”: Sokrates Bu Sözle Ne Anlatmak İstemişti?


Kaynaklar ve ileri okumalar

  • Thales: Ancient Greeks built the cosmos with right triangles. Yayınlanma tarihi: 12 Haziran 2021; Bağlantı: https://bigthink.com/
  • May 28, 585 BC: The Battle Of The Solar Eclipse. Yayınlanma tarihi: 28 Mayıs 2020; Bağlantı: https://www.ancient-origins.net/
  • May 28, 585 B.C.: Predicted Solar Eclipse Stops Battle. Yayınlanma tarihi: 27 Mayıs 2000; Bağlantı: https://www.wired.com/

Size Bir Mesajımız Var!

Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.

Matematiksel

Sibel Çağlar

Merhabalar. Matematik öğretmeni olarak başladığım hayatıma 2016 yılında kurduğum matematiksel.org web sitesinde içerikler üreterek devam ediyorum. Matematiğin aydınlık yüzünü paylaşıyorum. Amacım matematiğin hayattan kopuk olmadığını kanıtlamaktı. Devamında ekip arkadaşlarımın da dahil olması ile kocaman bir aile olduk. Amacımıza da kısmen ulaştık. Yolumuz daha uzun ama kesinlikle çok keyifli.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu