Londralı bir tüccar olan John Graunt, demografi, epidemiyoloji ve hayati istatistiklerin kurucu babası olarak kabul edilmektedir.
Veba, önceki bin yıl boyunca Avrupa’daki en korkunç ve ölümcül hastalıktı. Çok bulaşıcı olduğu için, genellikle etkisiz karantina önlemleri dışında bunu önlemek için çok az şey yapılabilirdi. Tedavisi yoktu. 1592 yılından itibaren Londra’da sivil makam, hastalığın her hafta tam olarak kaç kişiyi öldürdüğünü takip etmek adına Ölüm Beyannamesi (Bills of Mortality) yayınlanmaya başladı.
Bu veriler, ölüm nedenlerine ilişkin istatistiklerin kaydedilmesinin temeliydi. Yetkililer bu bilgileri salgını takip etmek ve buna göre yanıt vermek için kullandı. Örneğin, veba ölümleri haftada otuzdan fazla olduğunda tiyatrolar kapanmak zorunda kaldı. Bunlar haftalık olarak halka duyuruluyordu.
İnsanlar, bizim yarın dışarı çıkmanın iyi bir fikir olup olmayacağını anlamak için hava durumuna bakmamız gibi, Londra’daki kamusal mekanları ziyaret etmenin güvenli olup olmadığına karar vermek için bu beyannameleri inceliyordu.
John Graunt Ve Ölüm Beyannameleri
Ölüm Beyannameleri’nde yaklaşık yüz yıl boyunca verilen bilgilerden veba salgınlarını izlemek dışında çok az yararlanıldı. Tüm bunlar 1662’de değişecekti. Aktüerler finans sektöründe, hayat sigortası maliyetlerinin
hesaplanması gibi konularda, risk yönetimiyle ilgilenir. Bunu yapabilmek için, sigortayı yaptırmak isteyen kişinin beklenen yaşam süresini tahmin edebilmek esastır.
John Graunt, Ölüm Beyannamesi verilerini kullanarak bu tür hesaplamaları yapan ilk kişiydi. Bulgularını “Ölüm Kayıtları Üzerine Doğal ve Siyasi Gözlemler” (Natural and Political Observations Made Upon the Bills of Mortality) adlı eserinde yayınlayacaktı.
Bu çalışmayı yapan kişinin bir matematikçi olduğunu düşünüyorsanız yanılıyorsunuz. Graunt’un günlük işi tuhafiyecilikti; babasından miras kalan bir dükkanda kumaş satıyordu. Graunt’un Ölüm Beyannamesi analizine başlamasına neyin ilham verdiğini bilmesek de çalışması matematiksel istatistiğin doğuşunu sağlamıştı.
John Graunt makalesinde; Londra’daki doğum ve ölümlerin haftalık raporlarını incelemişti. Ayrıca ilk kez bir toplumda hastalık modellerini belirlemişti. Bu çalışması ile, istatistik, demografi, aktüerya bilimi ve epidemiyolojinin (hastalıkların ve sağlıkla ilgili durumların dağılımının ve nedenlerinin incelenmesi) kurucularından biri olarak kabul edilmektedir.
John Graunt’ın Demografiye Katkısı Nedir?
Demografi Dünya’da veya bir ülkede bulunan nüfusun yapısını, durumunu, dinamik özelliklerini inceleyen bilim dalıdır. Diğer adıyla nüfus bilimidir. Demografi, insan nüfusunun yenilenme (ve bazen yenilenmeme) mekanizmalarını inceler. Demografların incelediği 4 temel olgu doğumlar, ölümler, evlilikler ve göçlerdir.
Aslında nüfus konusu antik medeniyetlerden beri dikkate alınan bir meseleydi. Ancak bu konu o dönemde bilimsel bir şekilde ele alınmamaktaydı. Şehirler ve ülkeler, orada gerçekte kaç kişinin yaşadığına dair hiçbir fikre sahip olmadan faaliyet gösteriyordu. O dönemde Londra’nın nüfusunun 6 ya da 7 milyon olduğu tahmin ediliyordu. Ancak ortada sayılar olmadan bu tahminler doğru olamazdı. Bu nedenle Graunt,
daha doğru tahminler bulmaya çalışacaktı.
Bunun için İlk olarak, doğurganlık çağındaki her kadının iki yılda bir doğum yapacağını düşündü. İkinci olarak, kişisel bir anketten, on bir aileden üçünün bir önceki yıl bir ölüm yaşadığını tespit etti. Son olarak, Graunt, nüfusu ev sayısından hesaplamak için bir Londra haritası kullandı. Acemice olsa da bu hesaplamalar, herhangi bir nüfus sayımına dayanmayan önceki kaba tahminlere göre önemli bir
gelişmeydi.
Veriler Salgınla Mücadelede Nasıl En Güçlü Araçlardan Biri Haline Geldi?
Graunt daha sonra, nüfus ve aktüeryal işlerde önemli bir araç olan yaşam tablosunu icat etti. Yaşam tabloları, her yaşta kaç kişinin öldüğünü gösterir. Bu hesaplamaları hatalar içerse de günümüzde o dönemin insanları hakkında bize iyi bir fikir veriyor. Onun bu çalışması sayesinde toplam nüfusu cinsiyet, konum, meslek vb. alt bölümlere ayırarak, bu faktörlerin insan sağlığı üzerindeki etkilerini ölçmek mümkün olmuştu.
Ancak her ne kadar Graunt ilk adımı atsa da hastalıkların sınıflandırılmasının standardizasyonu, İngiltere ve Galler Genel Kayıt Ofisi için çalışan ilk tıbbi istatistikçi olan William Farr gibi on dokuzuncu yüzyıldaki halk sağlığı görevlilerinin çabalarından sonra mümkün olacaktı.
Çağdaşları, Graunt’un Gözlemlerinden oldukça etkilendiler. Bir ay içinde, prestijli bilim topluluğu olan Kraliyet Cemiyeti’ne üye olması teklif edildi ve kabul edildi. Hayatta kalma oranları, ise hayat sigortasına değer biçmek için kullanılacaktı. Sonucunda John Graunt tarafından kullanıldığı şekliyle yaşam tablosu verileri, geleceğe yönelik tahminlerin birçok türünün temeli olmaya günümüzde de devam ediyor.
John Graunt’ın Çalışmaları Olasılıklara Bakış Açımızı da Değiştirdi
John Graunt tarafından yapılan yaşam analizi tablosu çalışmaları Hollandalı Huygens kardeşlerin de dikkatini çekmiştir. Graunt’ un şekillerinden Christiaan kendi ölüm oranı eğrisini oluşturmuş (bu istatistiksel verilerden üretilen ilk grafik olma özelliğini taşır) ve bunu kullanarak verilen zamanda ölüm olasılığı ve belirli bir yaşta hayatta kalma olasılığı gibi kavramları ortaya çıkmasını sağlamıştır.
Bu kavramlarla birlikte Christiaan Huygens olasılık teorisi ile ilgili yayınlanan ilk metin olan De Ratiociniis in Lude Aleae ‘ı (Şans Oyunlarında Muhakeme Üzerine) kaleme aldı. Bu sayede de konuyu sağlam matematiksel temellere yerleşti. Bu da sonrasında Pascal ile Fermat’ ın geniş kapsamlı çalışmalarına olanak sağladı.
Ludwig Huygens büyük kardeşi Christiaan’a 1669 yılında şöyle yazmıştır. “Ben belirli bir yaşta ölen insanlar hakkında tablo yapmaktayım… İyi yaşa! Benim hesaplarıma göre sen 56,5 yaşına kadar yaşayacaksın ve ben 55 yaşına kadar yaşayacağım.”
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Wynder EL. A corner of history: John Graunt, 1620-1674, the father of demography. Prev Med. 1975 Mar;4(1):85-8. doi: 10.1016/0091-7435(75)90057-2. PMID: 1090928.
- How Data Became One of the Most Powerful Tools to Fight an Epidemic. Yayınlanma tarihi: 10 Temmuz 2020. Bağlantı: How Data Became One of the Most Powerful Tools to Fight an Epidemic
- Connor H. John Graunt F.R.S. (1620-74): The founding father of human demography, epidemiology and vital statistics. J Med Biogr. 2022 Feb 15:9677720221079826. doi: 10.1177/09677720221079826. Epub ahead of print. PMID: 35167377.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
