Tarih

Kuraldışı Bir Öğretmen Jane Elliott ve Ayrımcılık Deneyi

Her şey Martin Luther King’in 1968 yılında bir suikastla öldürülmesiyle başladı. Jane Elliott, tutucu ve ırkçı bir Iowa kasabasında ilkokul üçüncü sınıf öğretmeniydi. Her ay öğrencilerine büyük işler başaran birkaç insanı tanıtıyordu.

Bir önceki ay, Luther King’i tanıtmış, öğrenciler de King’i “Ayın Kahramanı” seçmişlerdi. Nisan 1968 akşamı Jane televizyonu açtığında Luther King’e yapılan suikast görüntüleri karşısında donup kaldı. Ertesi gün sekiz yaşındaki öğrencilerine bu suikastı, ırkçılığın ne demek olduğunu nasıl açıklayacaktı?

Öğrencilerin hiçbiri hayatlarında zenci bir insanla yüz yüze gelmemişti. Bu çocukların anne babalarının bile karşılaştığından şüphe ediyordu. Kendisi de hayatında ilk kez zenci bir insanı 19 yaşındayken görmüştü. İdealist bir öğretmen olan Jane sonunda kural dışı bir deney planladı.

Mavi Göz / Kahverengi Göz Deneyi

Öğrencilerde yaşanan değişim şaşırtıcıydı. Zeki bir mavi gözlü kız, daha önce çarpım tablosunu su gibi bildiği halde, şimdi bir sürü hata yapmaya başlamıştı. Kahverengi gözlülerin ise okuma zorluğu çeken ve en yavaş öğreneni bile yüzünde kocaman bir gülümseme ile hiç teklemeden okumaya başlamıştı.

Deney için çocuklara bir oyun oynayacaklarını söyleyerek sınıfındaki çocukları göz renklerine göre iki gruba ayırdı. Sonrasında mavi gözlülerin koluna bir bant taktı. Sonra çocuklara kahverengi gözlü insanların mavi gözlü insanlardan daha akıllı ve daha iyi olduğunu anlatmaya başladı. Çocuklara, göz rengini oluşturan pigment hücrelerinin zekâyı etkilediğini; mavi gözlülerin beyinlerinin kahverengi gözlülere göre daha küçük olduğunu sözde bilimsel veriler eşliğinde açıkladı.

Elliott daha sonra önce kahverengi gözlü grubun öğle yemeğine gitmesine ve daha uzun bir teneffüsün keyfini çıkarmasına izin verdi. Jane kahverengi gözlü çocukları çalışkan, düşünceli, güvenilir ve dürüst olarak tanımlayıp sırtlarını sıvazladı. Grubu kayırmaya daha bir çok biçimde devam etti.

O devam ettikçe, kahverengi gözlü çocuklar daha özgüvenli ve mavi gözlü çocuklara karşı daha küçümseyici olmaya, hatta hakaret etmeye başladılar. Mavi gözlü çocuklar daha çok hata yaptılar, çekingen ve depresif oldular. İki grup birbirleriyle oynamayı bıraktı. Jane çocukların bu kadar kısa zamanda bu kadar ileri gidebileceklerini tahmin bile edemezdi.

Deneyin İkinci Bölümü

Bu sefer Jane Elliott çocuklara, verdiği bilgilerde bir hata yaptığını, aslında mavi gözlü öğrencilerin daha üstün olduğunu “bilimsel” olarak anlattı. Kol bantları değiştirildi. Ancak bu sefer bir fark vardı. Üstünlüğü ele geçiren mavi gözlüler arkadaşlarına fazla kötü davranmadılar. Bir yerde kendi yaşadıklarını onlara yaşatmak istemediler.

Jane sonunda çocuklara bu oyunun amacını açıkladı ve deneyi sonlandırdı. Tüm olayın bir kurgu olduğunu, beyazların zencilere yaptığı ırk ayrımcılığını; bunun zenciler tarafından nasıl hissedildiğini anlamaları için bu dersi hazırladığını anlattı. Daha sonra sınıfta King suikastıyla ilgili konuştu. Sonrasında da King’in eşi Coretta King’e ulaştırılmak üzere duygularını paylaşan bir kompozisyon yazmalarını istedi.

Ertesi gün Jane öğle yemeğinde annesiyle birlikte kompozisyonları okudu. Annesi, bu kompozisyonları kasabanın yerel gazetesinin editörüyle paylaştı. Çocukların yazdıkları “Ayrımcılık İnsana Neler Hissettiriyor” başlığıyla gazetede yayımlandı.

Daha sonra da bu haber yaygınlaştı. 1971 yılında Amerikan televizyonu ABC’de yayımlanan ve deneyi anlatan “Eye Of The Storm” belgeseli Peabody Ödülünü kazandı. Devamında bir çok kitap ve belgeselde deney olumlu ve bazen de olumsuz bir biçimde irdelendi.

Jane Elliott Ne Amaçlamıştı?

Jane Elliott, Amerikan Eğitim Tarihi ansiklopedisinde Konfüçyüs, Aristoteles, Eflatun, Maria Montessori gibi isimlerin yanında yer aldı. Ancak Jane, tüm bu başarılarına rağmen kasaba halkından “beyaz insana yönelik saldırı” suçlamasıyla maruz kaldığı baskı ve hakaret nedeniyle 1980 yılında okulunu, işini ve kasabasını terk etmek zorunda kaldı.

Jane Elliott bu deneyle ayrımcılığın kendiliğinden var olmadığını, insanları ayrıştırmak ve bölmek için yine bir insan tarafından üretilip satıldığını göstermek istemişti. Jane’nin öğrencileri ötekileştirilmiş olmanın acısını anlamış ve empati yapmayı öğrenmişlerdi.

Jane’in ilk deneyinden üç yıl sonra Kuzey Iowa Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırma, sadece bu deneyden geçen çocukların değil, Jane’in okulunda okuyan tüm çocukların, benzer yapıdaki tutucu beyaz topluluklardan oluşan yörelerin okullarında okuyan çocuklara göre daha az ırkçı davrandıklarını ortaya koydu. Deneyden geçen çocukların pozitif değişimi, okuldaki diğer çocuklar üzerinde de pozitif etki yaratmıştı.

Mavi Gözler/Kahverengi Gözler Deneyi” sosyal psikoloji tarihinde önemli bir yere sahiptir. Bu deneyin üzerinden 50 yıldan fazla bir süre geçti. Jane Elliott, 2020 yılında Amerika’da yaşanan George Floyd olayından sonra verdiği bir röportajda şu sözleri söylemişti.

İnsanlara ırkçılığın neden durması gerektiğini anlatıyorum. Onlar, “Bunu nasıl yaparız?” gibi aynı soruları sormaya devam ediyorlar ve cevapları görmezden geliyorlar. Bunları 52 yıldır anlatmaya çalıştığım için gerçekten kızgınım. Yazının devamında göz atmak isterseniz: 4 Yıl Süren Gombe Şempanze Savaşı Bize Ne Öğretti?


Kaynak: We Are Repeating The Discrimination Experiment Every Day, Says Educator Jane Elliott; https://www.npr.org


Dip Not:

Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım

Matematiksel

Sibel Çağlar

Merhabalar. Matematik öğretmeni olarak başladığım hayatıma 2016 yılında kurduğum matematiksel.org web sitesinde içerikler üreterek devam ediyorum. Matematiğin aydınlık yüzünü paylaşıyorum. Amacım matematiğin hayattan kopuk olmadığını kanıtlamaktı. Devamında ekip arkadaşlarımın da dahil olması ile kocaman bir aile olduk. Amacımıza da kısmen ulaştık. Yolumuz daha uzun ama kesinlikle çok keyifli.

Bir Yorum

  1. Jane bu deneyi yaparken başlangıçta mavi gözlü çocuklara haksızlık olmuş fakat deney yapmak için de başka nasıl bir seçenek olabilirdi Ben bir öğretmen olarak deneyden böyle bir sonuç alınacağını hemen tahmin ettim

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu