Toplum ve Yaşam

Nöroekonomi (Nörofinans) Nedir? Neden Ekonomi Nöroloji İle İlgilidir?

Neden milyarlarca insan sağlam bir telefonu varken hemen yeni çıkan bir modeli almak zorunda hisseder? Yada içeriği aynı iki kahveden pahalı olanı aldığımızda kaliteli bir tercih yaptığımızı düşündüren şey nedir? İhtiyaç ve istekler hangi noktada şekil değiştiriyor? Bu soruların cevabını almak için ekonomi, psikoloji ve sinirbilim birlikte çalışmaktadır. Bu da bizi Nöroekonomi – Nörofinans disiplinine götürecektir.

İngiliz yatırımcı ve CEO Jeremy Grantham, “Standart ekonomi teorisinin verimli, rasyonel insanları olsaydık, tüm sorunlarımızı çözebilirdik” demişti. Herkesin rasyonel olduğu, kişisel çıkarla motive olduğu bir dünyada, her zaman eşitlikçi olmasa da, tamamen yenilikçi ve verimli bir toplum oluşur.

Ne yazık ki günümüz sinirbilimi, Grantham’ın ütopyasının gerçekçi olmadığını kanıtlamıştır. Sonucunda insanlar genellikle rasyonel ekonomik aktörler değillerdir. Aslında, insanın karar verme sürecinde irrasyonelliğin varlığı o kadar yaygındır ki, iktisat teorisyenleri son zamanlarda yeni bir disiplinler arası iktisat ve psikoloji alanı yaratmışlardır. Buna davranışsal iktisat denir. Davranışsal iktisatın en ileri noktasında, psikolojiyi nörolojiye genişleten nöroekonomi vardır. 

Nöroekonomi – Nörofinans Nedir?

Nöroekonomi; Ekonomi, Psikoloji ve Nörobilim disiplinlerini birleştiren bir bilim alanıdır. Ekonomiyi yorumlamak için insan davranış kalıplarına bakmak yerine, bu kararların nasıl ve neden alındığını görmek için beyin yapılarına bakar. Bu alan, büyük ölçüde deneysel ve çok yeni olmasına rağmen, ekonomik aktörlerin nasıl karar aldığına dair bazı somut, kesin ve çığır açan sonuçlar üretmiştir.

Sinirsel analizin özellikle yararlı olduğu iki ekonomi uygulaması vardır. Bunlardan ilki, özellikle risk ve belirsizlik altında karar vermedir. Diğeri ise oyun teorisi/stratejik etkileşimlerdir. Bu konuların her ikisinde de araştırmacılar, beynin farklı bölgelerindeki nöral aktiviteyi ölçmek için fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme (fMRI) ve diğer görüntüleme tekniklerini kullanır. Bu onlara beynin hangi bölümlerinin farklı ekonomik faaliyetlerde yer aldığını gösterir.

Risk ve eksik bilgi altında karar verme, nöroekonomide en çok çalışılan konulardan biridir. Geleneksel ekonomi, risk altında karar vermeyi, her seçeneğin belirli bir değere sahip olduğu (ödüller için pozitif, maliyetler için negatif) bir olasılık dağılımı olarak görür. Bununla birlikte, nöral analiz bu felsefeyi sorgulamıştır.

Nöroekonomi Ne Amaçla Kullanılmaktadır?

Geleneksel ekonomik analize aykırı bir fenomen yaratan amigdaladır. Çalışmalar sonucunda insanların 1 dolar kaybetmekten duydukları üzüntünün, 1 dolar kazanmaktan duydukları mutluluktan daha fazla olduğu anlaşılmıştır. Bu, insanların daha önce düşünülenden daha fazla riskten kaçındığı anlamına gelir.

Amigdala uyarana karşı özellikle hassastır. Geçmiş kayıplarını hatırladığı ve benzer durumlardan kaçındığı “öğrenme korkusu” adı verilen bir davranış sergiler. Bu, bazı insanların önceki yaşam deneyimlerine bağlı olarak riskten daha fazla kaçındıkları anlamına gelir. Çünkü kötü bir geçmiş deneyim onları aynı kararı vermekten daha çok korkutur.

Ayrıca, amigdala yeterli bilgi olmadan aşırı tepki verme eğilimindedir. Bu, iki eşit karar verildiğinde, ancak biri tam bilgiye sahip ve diğeri eksik bilgiye sahip olduğunda, amigdalanın neredeyse her zaman daha fazla bilgiye sahip olanı seçeceği anlamına gelir.  

Örnek olarak kullanılmış araba pazarını ele alalım. Kullanılmış araba alıcıları, satın aldıkları araba hakkında satıcıdan daha az bilgiye sahiptir. Ayrıca satıcının ne kadar dürüst olacağına dair neredeyse hiçbir bilgiye sahip değildir. bu da onların satıcıya güvenmemesine yol açar. Birçok kişi bu nedenle, aynı arabayı arkadaşlarından ve ailesinden almaya karar verir. Sonucunda arkadaşlarının ve ailesinin güvenilirliği hakkında daha fazla bilgiye sahiptir. Bu da beyinlerini satın alma konusunda daha rahat hale getirir.

Oyun Teorisi Ve Nöroekonomi

oyun teorisi
İnsanlık var olduğundan beri oyunlar hayatımızın içinde. Bir biçimde küçükten büyüğe hepimiz oyun oynamayı severiz. Tüm oyunlarında temelde tek bir amacı vardır. Bu amaç ise oyunu kazanmaktır.

Nöroekonominin en yararlı olduğu ikinci uygulama oyun teorisidir. Oyun teorisi veya stratejik karar verme, diğer insanların kararlarına bağlı kararlar vermeyi içerir. Çoğu ekonomik model, insanların diğerlerinden bağımsız olarak yalnızca kendileri için en iyi olanı seçeceğini varsayar. Beyin işleviyle ilgili son araştırmalar, bu varsayımın iki ana nedenden dolayı tamamen doğru olmadığını göstermektedir. 

İnsanlar bazen kendileri için en iyi, rasyonel kararları veremezler. Sarhoş olduklarında, uykusuz kaldıklarında veya yönlerini şaşırdıklarında “mantıksız” bir karar verebilirler. Örneğin, sirkadiyen ritimlerle ilgili bir çalışmada araştırmacılar, insanların optimal olmayan bir zihinsel durumdayken daha kötü kararlar aldıklarını bulmuşlardır. Ayrıca, bu insanların daha az işbirliği yapacaklarını keşfetmişlerdir. 

Nöroekonomi, ekonomik karar vermeye biyolojik bir yaklaşımdır. Beyin görüntüleme teknolojisi, araştırmacıların belirsiz bir şekilde tanımlanmış konulara ve varsayımlarına biraz daha somut içgörü sağlamalarına olanak sağlamıştır. İnsanların risk ve belirsizliğe aşırı tepki verme eğiliminde oldukları ve stratejik oyuncuların her zaman rasyonel ve bencil olmadığı gösterilmiştir. Tüm bunlar, çıkarcı bir “akılcılık” varsayımına dayanan geleneksel ekonomik çerçeveyi alt üst eder.

Nöroekonomi yenidir, ancak ekonomi hakkındaki düşüncelerimizi tamamen yeniden yapılandırabilir. Modern Batı ekonomi teorisini destekleyen temel varsayımlara doğrulayıcı veya çelişkili kanıtlar sağlar.

Ekonomistleri insan davranışını tam olarak anlamaya yaklaştırır. Sonucunda görüntüleme teknolojisindeki ilerlemeyle ekonomi, yaşam bilimleri ile daha da yakınlaşarak benzeri görülmemiş sonuçlara sahip yeni, disiplinler arası bir alan yaratmıştır. Ayrıca göz atmak isterseniz: Ekonomi Bilimi İçin Neden Matematik Gereklidir?


Kaynaklar ve İleri Okumalar:

  • Neuroeconomic theory. Using neuroscience to understand the bounds of rationality; Yayınlanma tarihi: 18 Mart 2010; Bağlantı: https://voxeu.org
  • Neuroeconomics: The Chemistry of Rationality. Yayınlanma tarihi: 13 Ocak 2022; Bağlantı: https://sites.lsa.umich.edu/

Matematiksel

Ceren Demir

Kendini, insanları, dünyayı tanıma ve anlama çabasında, belki de kaosta olan; filmin oyuncularından, dünya üzerindeki küçücük noktalardan biriyim.. Dokuz Eylül Üniversitesi'nde Ekonomi bölümünde yüksek lisansa devam ediyorum ve İstanbul Gelişim Üniversitesi'nde akademik görevimi sürdürüyorum. Spora, sanata (özellikle resim sanatı), müziğe, doğaya, doğa sporlarına, felsefeye, psikolojiye, kitaplara, filmlere düşkünüm.. Okumayı, yazmayı, öğrenmeye çabalamayı çok seviyorum. Amaçlı ve amaçsız yaşamanın çeşitli noktalardan artı ve eksileri olduğunu düşünsem dünyadaki her şeyin gelip geçici olduğuna inanıyorum. Yine de -her şeye rağmen- ben uzun süredir amacı olanlardanım.. Buradan enerji sağlayabiliyorum.. Çoğunlukla enerjik, dışa dönük olsam da yeri geldikçe oldukça içe kapanmaya ve yalnızlığa susayabiliyorum. İkisi de keyifli ve öğretici.. Matematiksel sitesinin öncelikle hayranı olan bir okuruyum sonra Matematiksel’e katkı sağlamaya çalışan enfes ekibin bir parçasıyım.

Bir Yorum

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu